Τα Χριστούγεννα είναι μια περίοδος χαράς και ξεκούρασης σε πολλές χώρες του κόσμου, που συνδέεται με παιδικές μνήμες από διακοπές και δώρα και βέβαια με ιδιαίτερες γαστριμαργικές απολαύσεις.

Αυτό ισχύει φυσικά για τους χριστιανικούς πληθυσμούς, που γιορτάζουν την έλευση του Υιού του Θεού στη ζωή, ακολουθώντας τις τελετουργίες των Εκκλησιών αλλά και επενδύοντας με έθιμα πιο λαϊκά το θρησκευτικό τυπικό. Σε κάθε περίπτωση η ποικιλία αυτών των εθίμων είναι τεράστια, όπως είναι και η πρωτοτυπία τους.

Εκτός όμως από τα κλασσικά έθιμα της Ελλάδας αλλά και τα πιο γνωστά άλλων χωρών, υπάρχουν συνήθειες σε πολλούς λαούς που προκαλούν αίσθηση.

Τα φανάρια στις Φιλιππίνες

Η Γιορτή του Γιγάντιου Φανού (Ligligan Parul Sampernandu) διεξάγεται κάθε χρόνο το Σάββατο πριν την Παραμονή των Χριστουγέννων στην πόλη San Fernando, την επονομαζόμενη και «Πρωτεύουσα των Χριστουγέννων στις Φιλιππίνες». Η γιορτή προσελκύει θεατές από όλη τη χώρα αλλά και από ολόκληρο τον κόσμο. Έντεκα χωριά (barangays) συμμετέχουν στους εορτασμούς και ο ανταγωνισμός είναι σκληρός, καθώς όλοι προσπαθούν να φτιάξουν το πιο περίτεχνο φανάρι.

Αρχικά, οι φανοί ήταν απλές δημιουργίες περίπου μισό μέτρο σε διάμετρο, φτιαγμένοι από ιαπωνικό χαρτί για Οριγκάμι, και άναβαν με κεριά. Σήμερα τα φανάρια φτιάχνονται από ποικίλα υλικά και έχουν φτάσει μέχρι και σε ύψος έξι μέτρων. Φωτίζονται από ηλεκτρικούς λαμπτήρες και δημιουργούν ένα καλειδοσκόπιο σχεδίων.

Στη μεγάλη και πολυπολιτισμική Ινδία μόνο το 2,3% του πληθυσμού είναι Χριστιανοί (βέβαια για τους Ινδούς δεν είναι και μικρός αριθμός, αφού ο συνολικός πληθυσμός είναι περίπου 1,339 δισεκατομμύρια άνθρωποι), γεγονός που σημαίνει ότι το συγκεκριμένο ποσοστό αντιστοιχεί σε περίπου 25 εκατομμύρια ανθρώπους. Η μέρα των Χριστουγέννων εορτάζεται με λειτουργία τα μεσάνυχτα, οικογενειακές συγκεντρώσεις και δώρα, αλλά επειδή απουσιάζουν τα έλατα ή τα πεύκα, αντ’ αυτών στολίζονται δέντρα ανανά και μάνγκο.

Ο Γερμανός Άγιος Νικόλαος

Δεν πρέπει κάποιος να μπερδέψει τον Άγιο Νικόλαο των Γερμανών με τον Weihnachtsmann (Πατέρα των Χριστουγέννων). Ο Νικόλαος ταξιδεύει με γαϊδουράκι στη μέση της νύχτας της 6ης Δεκεμβρίου και αφήνει μικρά κεράσματα, όπως νομίσματα, σοκολάτες, πορτοκάλια και παιχνίδια στα παπούτσια των καλών παιδιών σε όλη τη Γερμανία, και κυρίως στην περιοχή της Βαυαρίας.

Ο Άγιος Νικόλαος επίσης επισκέπτεται τα παιδιά σε σχολεία ή στα σπίτια τους και σε αντάλλαγμα για γλυκά ή ένα μικρό δώρο, κάθε παιδί πρέπει να απαγγείλει ένα ποίημα, να τραγουδήσει ένα τραγούδι ή να φτιάξει μια ζωγραφιά.

Με άλλα λόγια είναι ένας ωραίος τύπος. Αλλά δεν είναι συνέχεια μέσα στη χαρά και στα παιχνίδια. Ο Άγιος Νικόλαος φέρνει μαζί του και τον Knecht Ruprecht. Ένας δαιμονικός χαρακτήρας, ντυμένος με σκούρα ρούχα, καλυμμένος με καμπανάκια και με ένα βρώμικο μούσι, ο Knecht Ruprecht κουβαλάει ένα ραβδί ή ένα μικρό μαστίγιο στο χέρι για να τιμωρήσει τα άτακτα παιδιά.

Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στην Εσθονία, όπου τα Χριστούγεννα ξεκινούν με το Advent (Έλευση). Τα παιδιά τοποθετούν τις κάλτσες τους στο περβάζι του παράθυρου του σπιτιού και κάθε μέρα μέχρι την Παραμονή των Χριστουγέννων, ένα ξωτικό πηγαίνει και βάζει γλυκά μέσα. Την Παραμονή οι οικογένειες μαζεύονται και το βράδυ ο Άι Βασίλης τους επισκέπτεται και ζητάει να του απαγγείλουν ποιήματα σε αντάλλαγμα για τα δώρα που μοιράζει.

Η Πομπή των Φωτών

Στο παγερό Τορόντο του Καναδά, η ετήσια Πομπή των Φώτων σηματοδοτεί την επίσημη έναρξη της εορταστικής περιόδου.

Η πρώτη πομπή έγινε το 1967 για να επιδείξει το νεότευκτο Δημαρχείο της πόλης και την Πλατεία Nathan Phillips. Η συγκεκριμένη πλατεία και το χριστουγεννιάτικο δέντρο φωτίζονται με περισσότερα από 300.000 λαμπάκια εξοικονόμησης ενέργειας, που λάμπουν από την αυγή μέχρι τις 11 το βράδυ κάθε ημέρας, μέχρι την έλευση του νέου χρόνου. Όλα αυτά συνοδεύονται από θεαματικά πυροτεχνήματα και λίγο πατινάζ στον πάγο.

Αν ταξιδέψουμε λίγο πιο βόρεια του Καναδά, θα βρεθούμε στη Γροιλανδία. Η παγωμένη χώρα ξεχωρίζει για τις διατροφικές συνήθειες των κατοίκων της την περίοδο των Χριστουγέννων.

Σε πολλά παιδιά δεν αρέσουν τα λαχανικά. Αν βρίσκονταν όμως στη Γροιλανδία, θα αναγκάζονταν να δοκιμάσουν τοπικές λιχουδιές, και μπορεί τότε να άλλαζαν γνώμη. Σε αυτή την απομονωμένη περιοχή του πλανήτη, κλασσικό έδεσμα για τις γιορτές αποτελεί το Mattak, που δεν είναι τίποτα άλλο από ωμό δέρμα φάλαινας και κάτι σαν τον δικό μας πατσά. Ένα άλλο τοπικό πιάτο είναι το kiviak, δηλαδή ένα θαλάσσιο πτηνό (auk: άλκα) τυλιγμένο σε δέρμα φώκιας, θαμμένο για αρκετούς μήνες, το οποίο τρώγεται όταν έχει αποσυντεθεί.

Το μακάβριο έθιμο των Φινλανδών

Σε ένα ψυχρό κλίμα και σε μία ακόμη χώρα κοντά στον Βόρειο Πόλο, τα Χριστούγεννα έχουν ίσως το πιο περίεργο και μακάβριο έθιμο.

Οι οικογένειες στη Φινλανδία ξεκινούν την προπαραμονή με μία… παραδοσιακή σάουνα. Μετά θα πάρουν το πρωινό τους, θα κάνουν μια βόλτα στη στολισμένη πόλη και θα γυρίσουν στη θαλπωρή του σπιτιού τους.

Την παραμονή όμως, ξυπνούν στις 6 το πρωί για να επισκεφθούν τους τάφους των προγόνων και των συγγενών τους που δεν ζουν πια. Σκοπός της επίσκεψης είναι να ανάψουν κεριά στη μνήμη των εκλιπόντων. Ακόμη και εκείνοι που δεν μπορούν να πάνε στους τάφους των δικών τους συγγενών, επειδή είναι μακριά, επισκέπτονται το κοντινότερο νεκροταφείο, και ανάβουν εκεί τα κεριά για τα χαμένα μέλη των οικογενειών τους.

Αποκορύφωμα αυτών είναι το βράδυ της παραμονής, όταν δεν τρώνε όλο τους το φαγητό, αλλά αφήνουν λίγο για να έχουν ένα ωραίο γεύμα οι νεκροί που θα τους επισκεφτούν. Επίσης, δεν κοιμούνται στα κρεβάτια τους, έτσι ώστε να μπορούν τα πνεύματα να έχουν ένα μέρος να ξεκουραστούν. Τουλάχιστον, για μία μέρα τα νεκροταφεία δεν είναι τόσο τρομακτικά.

Πηγαίνοντας κάπως πιο μακριά, μέχρι τη Νέα Γουινέα, υπάρχει ένα έθιμο που τηρείται αποκλειστικά τα Χριστούγεννα και έχει συνδεθεί άμεσα με την ημέρα που ο Θεός έστειλε τον Υιό του στη Γη, για να πεθάνει για τις αμαρτίες των ανθρώπων.

Στο δεύτερο μεγαλύτερο νησί του κόσμου μέχρι τη δεκαετία του ’60, πολλές φυλές Sawi ήταν κανιβαλιστικές. Παρόλα αυτά, o Don Richardson, ένας Καναδός ιεραπόστολος και η σύζυγός του, Carol, έφτασαν στα χωριά τους, το 1962, για να μεταφέρουν το μήνυμα του χριστιανισμού. Παρά τις προσπάθειές του όμως ο Richardson δεν κατάφερε να εξηγήσει στους Sawi την ιστορία του Ιησού, καθώς για αυτές τις φυλές, ο πραγματικός ήρωας ήταν ο Ιούδας, επειδή στις παραδόσεις τους η επιτυχημένη προδοσία και η μηχανορραφία ήταν χαρακτηριστικά τα οποία θεωρούνταν προσόντα των καλύτερων κυνηγών κεφαλών.

Οι Richardson ήταν έτοιμοι να παρατήσουν την προσπάθεια, μέχρι που παρατήρησαν ένα ιδιαίτερο έθιμο των ιθαγενών: για να κάνουν ειρήνη ανάμεσα στις διάφορες φυλές τους, οι Sawi αντάλλασσαν μεταξύ τους τα παιδιά τους. Όσο κάθε φυλή φρόντιζε το υιοθετημένο παιδί, η συνθήκη ειρήνης διατηρούνταν. Αυτά ήταν τα «παιδιά της ειρήνης». Ο Καναδός ιεραπόστολος αντιλήφθηκε άμεσα ότι αυτή η παράδοση είναι το «όχημα» για να εξηγήσει στους Sawi τη Βίβλο: τους εξήγησε ότι όπως εκείνοι ανταλλάσσουν τα παιδιά τους για την ειρήνη, έτσι και ο Θεός θυσίασε τον γιο του για να φέρει την επί γης ειρήνη, στις 25 Δεκεμβρίου, τα Χριστούγεννα.

Από τότε, οι Sawi ξεπέρασαν την άρνησή τους να γίνουν Χριστιανοί και άρχισαν να διαδίδουν την ιστορία του παιδιού της ειρήνης σε όλες τις φυλές της περιοχής.

Στην Τζαμάικα δεν έχει μόνο Reggae

Τα Χριστούγεννα σε ένα ακόμη νησιωτικό κράτος του κόσμου έχουν ιδιαίτερα έθιμα, που δεν μοιάζουν με τα κλασσικά ευρωπαϊκά. Ο λόγος για την Τζαμάικα στην Καραϊβική, όπου ο χριστιανισμός συνυπάρχει με τις αφρικανικές ρίζες των κατοίκων.

Τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων λοιπόν οι Τζαμαϊκανοί γιορτάζουν με το Jonkanoo. Αυτό σημαίνει ότι κάνουν μία παρέλαση στους δρόμους από ανθρώπους μεταμφιεσμένους που παρουσιάζουν χαρακτήρες ντυμένους με υπερβολικά βρώμικα και τρομακτικά κοστούμια. Κατά την παρέλαση, συνήθως τα παιδιά τρέχουν να κρυφτούν από τον φόβο τους. Κύριοι υπαίτιοι είναι οι χαρακτήρες «η Γυναίκα με την Κοιλιά», «ο Αλογοκέφαλος» και «ο Διάβολος».

Δεν είναι όμως μόνο οι αφρικανικές παραδόσεις που επηρεάζουν τους εορτασμούς των Χριστουγέννων στην Τζαμάικα, αλλά και το βρετανικό αποικιακό παρελθόν του νησιού. Αποτέλεσμα η «Παντομίμα».

Η τζαμαϊκανή παντομίμα έχει τις ρίζες της σε μία βρετανική θεατρική μορφή, που αρχικά προοριζόταν για παιδιά, και είναι γνωστή για τα κωμικά στοιχεία της. Οι Τζαμαϊκανοί ωστόσο έχουν προσδώσει τα δικά τους στοιχεία στη συγκεκριμένη ψυχαγωγική δραστηριότητα. Κάθε χρόνο τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων (αγγλιστί Boxing Day), το θέατρο ανοίγει τις πόρτες του στον κόσμο για να παρουσιάσει την ετήσια παντομίμα. Οι παραστάσεις είναι γεμάτες με μουσική και αστεία, βασισμένα στην τζαμαϊκανή διάλεκτο (patois) και κουλτούρα.

Στην Κολομβία η Ημέρα των Μικρών Κεριών (Día de las Velitas) σηματοδοτεί την έναρξη της περιόδου των Χριστουγέννων. Προς τιμήν της Παρθένου Μαρίας και της Άμωμης Σύλληψης, οι άνθρωποι τοποθετούν κεριά και χάρτινα φανάρια στα παράθυρά, τα μπαλκόνια και τις αυλές τους.

Η παράδοση των κεριών έχει γιγαντωθεί και τώρα ολόκληρες πόλεις σε όλη τη χώρα είναι φωτισμένες με περίτεχνες συνθέσεις.