Η Ρωσία έχει ένα μακροχρόνιο πρόβλημα που δεν μπορεί να αποφύγει: μια υψηλή εξάρτηση από το πετρέλαιο και το αέριο, εν τω μέσω της μείωσης των τιμών και τις ακόμη μεγαλύτερες προκλήσεις για την αναποτελεσματική ενεργειακή της βιομηχανία.

Οι τιμές του πετρελαίου brent έχουν ενισχυθεί τελευταίως, αλλά για το προσεχές μέλλον μπορούμε να περιμένουμε μια μέση τιμή του πετρελαίου της τάξης των 45 δολαρίων. Τον Σεπτέμβριο στο Βερολίνο, οι εμπειρογνώμονες στην ενέργεια μου είπαν ότι αναμένουν η περίοδος των χαμηλών πετρελαϊκών τιμών να διαρκέσει μέχρι το 2015.

Το ΔΝΤ υπολογίζει ότι τα έσοδα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο θα συμβάλουν με ένα 15% στον ρωσικό εθνικό προϋπολογισμό φέτος και ότι το ΑΕΠ της χώρας θα μειωθεί κατά 3,4%. (πολλοί Ρώσοι οικονομολόγοι θεωρούν ότι η μείωση θα είναι πολύ πιο σοβαρή). Αυτό έρχεται ακόμη και καθώς η τιμή άλλων βασικών εξαγωγικών εμπορευμάτων, όπως ο χάλυβας και ο άνθρακας, υποχωρούν επίσης.

Στις χώρες που εισάγουν πετρέλαιο, όπως οι ΗΠΑ, οι χαμηλές ενεργειακές τιμές τονώνουν την οικονομική ανάπτυξη. Αλλά για τις χώρες που εξάγουν πετρέλαιο, οι οποίοι έχουν συνηθίσει σε χρόνια αφθονίας, αυτή η πτώση αποδεικνύεται όλο και πιο επώδυνη σε σχέση με τις προηγούμενες.

Στη Ρωσία, ακόμη και μια προνομιούχα εταιρεία όπως η Rosneft δεν μπορεί να λάβει βοήθεια από το Ταμείο Εθνικής Περιουσίας και προειδοποιεί ότι η παραγωγή της θα μειωθεί. Η έλλειψη επενδύσεων υποχρεώνει τις εταιρείες να μειώσουν τις δαπάνες. Υπάρχουν αναφορές για εργαζόμενους που έχουν απολυθεί.

Το πρόβλημα δεν είναι απλώς ότι η ισοτιμία του ρουβλίου ακολουθεί την τιμή του πετρελαίου. Η Ρωσία είναι τόσο εξαρτημένη από την ξένη τεχνολογία και τον μηχανολογικό εξοπλισμό (περιλαμβάνει μέχρι και το 70% του εξοπλισμού στον κλάδο πετρελαίου και φυσικού αερίου) που όλα τα προγράμματα υποκατάστασης των εισαγωγών είναι καταδικασμένα να αποτύχουν, με τον τρόπο που το πρόγραμμα “εκσυγχρονισμού” ξεκίνησε υπό την προεδρία του Dmitry Medvedev.

Τα χρόνια υψηλών τιμών κατέστησαν τον κλάδο πετρελαίου και φυσικού αερίου ιδιαίτερα διεφθαρμένα. Ο κυρίαρχος ρόλος του κράτους επέτρεπε στους κυβερνητικούς αξιωματούχους να ξεκινήσουν γιγαντιαία και απίστευτα σπάταλα projects, να κατανέμουν εξαιρετικά ακριβά συμβόλαια στους φίλους τους εργολάβους και να διαγράψουν τις ζημιές εις βάρος της κυβέρνησης.

Αυτές οι διευθετήσεις ερχόταν σε αντίθεση με μια υγιή επιχειρηματική κερδοφορία με προσανατολισμό τα κέρδη και ως εκ τούτου καθιστούσαν αναγκαία την υφέρπουσα κρατικοποίηση του κλάδου πετρελαίου και φυσικού αερίου. Οι ιδιόκτητες αποτελεσματικές εταιρείες όπως οι Yukos, Udmurtneft, TNK-BP και ITERA, έδωσαν τη θέση τους στη διογκωμένη γραφειοκρατία της Rosneft.

Στην αγορά αερίου, αυτή η νοοτροπία δημιούργησε μαζικούς ζημιογόνους αγωγούς, όπως τους Forces of Siberia, Altai, Turkish Stream και Sakhalin-Khabarovsk-Vladivostok, και παρέδωσαν το μονοπώλιο στις Rosneft και Gazprom. Οι μικρές ανεξάρτητες επιχειρήσεις υπέστησαν πλήγμα και τα δρακόντεια μέτρα επέτρεψαν τους ξένους επενδυτές από το να εισέλθουν στη χώρα.

Η πρόβλεψη για μακροπρόθεσμα χαμηλές τιμές πετρελαίου, καταφέρνει ένα ισχυρό πλήγμα στο σύστημα διαφθοράς. Τα κέρδη των γραφειοκρατών που “ρυθμίζουν” τις εξαγωγές πρώτων υλών , έχουν υποχωρήσει κατακόρυφα. οι διεθνείς κυρώσεις έχουν στερήσει από τις ρωσικές εταιρείες και τράπεζες, μακροπρόθεσμα δάνεια και πρόσβαση σε τεχνολογίες αιχμής. Πολλοί άνθρωποι κοντά στο καθεστώς και στα κρατικά ταμεία, έχουν υποστεί ένα προσωπικό πλήγμα.

Αλλά το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο από αυτό. Ακόμη κι αν οι πετρελαϊκές τιμές αψηφούσαν τις προσδοκίες και αυξανόταν και πάλι, απλώς θα ανέβαλαν την κατάρρευση του συστήματος. Η ρωσική πετρελαϊκή παραγωγή θα συνεχίσει να μειώνεται για διάφορους λόγους. Οι χαμηλές τιμές έχουν επιταχύνει την εξάντληση των εύκολα προσβάσιμων πετρελαϊκών κοιτασμάτων και κατέστησαν την εκμετάλλευση των πιο δύσκολων πεδίων, αδύνατη.

Σε αυτές τις πετρελαιοπηγές που δεν έχουν ακόμη αξιοποιηθεί, περί το 70% των αποθεμάτων είναι δύσκολο να ανακτηθούν. Κάποιο πετρέλαιο, στο Bazhenov Formation για παράδειγμα, δεν μπορεί να ανακτηθεί καθόλου, αν και η κυβέρνηση ακόμη το κατατάσσει ως εμπορικό σχέδιο.

Στην επίσημη ενεργειακή στρατηγική της Ρωσίας, το συντηρητικό σενάριο προβλέπει μια μείωση στην παραγωγή από τους 526 εκατ. τόνου σε 476 εκατ. το 2035. Αυτό μοιάζει ήδη αισιόδοξο αλλά όλοι μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι ο εφοδιασμός της Ρωσίας με εμπορικά βιώσιμο πετρέλαιο εξαντλείται.

Το φυσικό αέριο από την Ανατολική Σιβηρία έχει επίσης πέσει θύμα των χαμηλών ενεργειακών τιμών. Οι προσπάθειες να το δώσουν στους Κινέζους στο κόστος, έχουν αποτύχει, παρά τις πολύ επίσημες φανφάρες περί του αντιθέτου. Η ζήτηση για το ρωσικό αέριο στην Ευρώπη δεν αυξάνεται. Η παραγωγή και εξαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) –που είναι ασήμαντη σε παγκόσμιο επίπεδο- είναι υποτονική. Το ίδιο ισχύει και για την εσωτερική κατανάλωση στη Ρωσία. Ως εκ τούτου, ο τομέας φυσικού αερίου της Ρωσίας δεν μπορεί να υποσχεθεί καμία αύξηση ούτε στα έσοδα, αν και πρέπει να πούμε ότι το αναποτελεσματικό μονοπώλιο της Gazprom είναι ένας μεγάλος παράγοντας πτώσης.

Υπό αυτές τις συνθήκες, υπάρχουν δύο δρόμοι που μπορεί να πάρει η ρωσική οικονομία. Ο πρώτος περιλαμβάνει μια δραστική αναδιάρθρωση του συστήματος ώστε να είναι σύμφωνο με τις αρχές της αγοράς, τη δημιουργία ενός σταθερού φορολογικού συστήματος, και ένα πρόγραμμα για την τόνωση των εγχώριων και ξένων επενδύσεων, καθώς και των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς να αποσυναρμολογηθεί το τωρινό πολιτικό σύστημα.

Εάν η Ρωσία ακολουθήσει τον δεύτερο δρόμο, η κυβέρνηση θα χρειαστεί να κινητοποιήσει ανθρώπους σε δικτατορικά καθεστώτα. Οι αρχές της αγοράς θα εγκαταλειφθούν, και θα ζητηθεί από τους πολίτες να υπομείνουν δυσκολίες στο όνομα της κατατρόπωσης των εσωτερικών και εξωτερικών εχθρών.

Το πρώτο σενάριο θα αποδεικνυόταν εξαιρετικά δύσκολο στη διάρκεια της περιόδου μετάβασης αλλά τελικά θα έφερνε την χώρα πίσω στον σύγχρονο πολιτισμό με τις αρχές της αγοράς. Το δεύτερο μονοπάτι αναπόφευκτα θα οδηγούσε σε μια οικονομική καταστροφή. Η χώρα θα εισερχόταν από μια κατάσταση παρατεταμένης κρίσης σε κάτι πολύ πιο επείγον, με τρομερά αποτελέσματα τόσο για τις αρχές όσο και για τον λαό.

Ασφαλώς, υπάρχει και μια τρίτη επιλογή: να αφήσουμε το status quo να συνεχίσει και να περιμένουμε καθώς το σύστημα θα διέρχεται μια όλο και πιο αυξανόμενο φθορά. Ωστόσο, αυτό απλώς αναβάλει αλλά δεν εξαλείφει την δύσκολη επιλογή μεταξύ των δύο εναλλακτικών.

Mikhail Krutikhin

capital.gr