57ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

3-13 Νοεμβρίου 2016

MASTERCLASS ΜΙΣΕΛ ΡΕΪΓΙΑΚ

«Η Εικονική Πραγματικότητα στη Θεσσαλονίκη»

Στον συναρπαστικό κόσμο της εικονικής πραγματικότητας (virtual reality/VR) στον κινηματογράφο μυήθηκαν όσοι παρακολούθησαν το masterclass που παρέδωσε ο εξπέρ στο VR Μισέλ Ρεϊγιάκ, το Σάββατο 12 Νοεμβρίου 2016, στην αίθουσα Παύλος Ζάννας, στο πλαίσιο του 57ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

O Μισέλ Ρεϊγιάκ προέρχεται όπως είπε «από τον κόσμο της επίπεδης οθόνης», ωστόσο αποφάσισε να εστιάσει στην τεχνολογία της εικονικής πραγματικότητας και σήμερα κάνει τις δικές του ταινίες και παραγωγές σε ταινίες VR.

Κατά την έναρξη του masterclass ο κ. Ρεϊγιάκ έκανε διάκριση μεταξύ αυτού που αισθανόμαστε με τις αισθήσεις μας ως πραγματική (real reality/RR), επαυξημένη (augmented reality/AR), μεικτή (mixed reality/ MR) και εικονική πραγματικότητα (virtual reality/VR). Όπως είπε, οι περισσότεροι άνθρωποι ορίζουν ως πραγματικότητα τον υλικό κόσμο που μπορούν να προσλάβουν με τις αισθήσεις τους, όμως και σε αυτό το πεδίο η κβαντική φυσική έχει αμφισβητήσει την «αντικειμενική πραγματικότητα» ως έννοια. Στην επαυξημένη πραγματικότητα υπάρχει ένα πρόσθετο στρώμα ψηφιακών πληροφοριών πάνω στην «πραγματική πραγματικότητα», το οποίο ο χρήστης βλέπει, συνήθως με χρήση γυαλιών, και με ένα κλικ μπορεί να πάρει χρηστικές πληροφορίες σε μια εικονική οθόνη που ανοίγει μπροστά στα μάτια του και φυσικά να δει διαφημίσεις. Σύντομα αναμένεται ότι θα κυκλοφορήσουν συσκευές που θα μας επιτρέπουν να έχουμε πρόσβαση σε πρόσθετες πληροφορίες που άγνωστοι άνθρωποι γύρω μας έχουν δημοσιοποιήσει στο διαδίκτυο. Στη μεικτή πραγματικότητα ισχύουν οι ίδιες αρχές με αυτές της επαυξημένης και επιπρόσθετα, χρησιμοποιώντας τα ειδικά γυαλιά βλέπουμε ψηφιακά ολογράμματα τρισδιάστατων αντικειμένων, σαν να είχαν υλική υπόσταση, όπως τα  γυαλιά ΗoloLens της Microsoft.

Κατά τη γνώμη του κ. Ρεϊγιάκ η εικονική πραγματικότητα «συνιστά ριζική αλλαγή» σε μια σειρά από πεδία: από την εκπαίδευση και την υγεία, στον τουρισμό και το real estate και φυσικά τον κινηματογράφο. Στο σινεμά η εμπειρία του θεατή είναι βιωματική, «μας κυκλώνει, βρισκόμαστε στο κέντρο της δράσης, δεν παρακολουθούμε απλώς. Έχουμε την αίσθηση της παρουσίας μέσα στη δράση κι αυτό έχει επίδραση στην ενσυναίσθησή μας, στο συναισθηματικό αποτέλεσμα του βιώματος», είπε σχετικά ο κ. Ρεϊγιάκ.

 «Προς το παρόν η “γλώσσα” της εικονικής πραγματικότητας βρίσκεται σε πολύ αρχικά στάδια, όπως ήταν η γλώσσα του κινηματογράφου την εποχή των αδελφών Λιμιέρ που επινοήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και χρειάστηκε μια γενιά για να αντιληφθούμε πλήρως τις αρχές της» είπε ο ίδιος. Σήμερα ουσιαστικά δεν υπάρχει αγορά, διότι δεν υπάρχουν πολλοί που κατέχουν συσκευές εικονικής πραγματικότητας. Η Sony επιχειρεί μια πρώτη τέτοια δοκιμή μεγάλης κλίμακας, καθώς υπάρχουν 40-50 εκατομμύρια κάτοχοι κονσόλας Play Station και η εταιρεία λανσάρει γυαλιά εικονικής πραγματικότητας (VR headsets) για PS4 που κοστίζουν 400-500 δολάρια. Είναι όπως όταν ξεκίνησε ο κινηματογράφος, που δεν υπήρχαν αίθουσες» σχολίασε ο κ. Ρεϊγιάκ και ανέφερε ότι ήδη γίνονται επενδύσεις και σε αυτό τον τομέα. Μια από τις μεγαλύτερες αλυσίδες κινηματογράφου στη Γαλλία κατασκευάζει αίθουσες για να προβάλλονται έργα γυρισμένα στη “γλώσσα” της εικονικής πραγματικότητας. Σύμφωνα με μελέτη της Goldman Sachs στην οποία αναφέρθηκε ο κ. Ρεϊγιάκ, μέχρι το 2025 η αξία της επαυξημένης και εικονικής πραγματικότητας εκτιμάται στα 11,6 δις δολάρια στον τομέα των videogames, 5,1 δις στον τομέα της υγείας, 4,6 δις στον τομέα της μηχανικής, 4,1 δις δολάρια για τη μετάδοση live events, 3,2 δις δολάρια στον τομέα του video entertainment κλπ. Προβλέπεται ότι ο κύκλος εργασιών της εικονικής πραγματικότητας θα αντιστοιχεί στο άθροισμα αυτού της τηλεόρασης και του σινεμά. Σύντομα θα δημιουργηθεί μια αλυσίδα πάρκων ψυχαγωγίας με το όνομα “The Void”, όπου οι θεατές θα φορούν μια συσκευή και θα “μπαίνουν” σε χώρους εικονικής πραγματικότητας.

Ο κ. Ρεϊγιάκ σημείωσε ότι η εικονική πραγματικότητα «αναμένεται να αποτελέσει την επόμενη επανάσταση, όπως αυτή που έγινε με τους προσωπικούς υπολογιστές ή τα έξυπνα κινητά. Εντός πενταετίας μπορεί να μην χρησιμοποιούμε καν smartphones, αλλά γυαλιά». Ένα μικρό δείγμα του μέλλοντος και του πως τα “έξυπνα γυαλιά” μπαίνουν στη ζωή μας είναι τα γυαλιά του snapchat που θα κυκλοφορήσουν τον επόμενο μήνα. Οι κάμερές τους θα τραβούν βίντεο 30” τα οποία θα ανεβαίνουν στο snapchat με ένα άγγιγμα στα γυαλιά. Επίσης η Google ετοιμάζεται να λανσάρει τα γυαλιά google daydream που θα αντικαταστήσουν τα google cartboard. Η Αpple είναι η μόνη που δεν μιλά για την εικονική πραγματικότητα, αλλά εργάζεται στο παρασκήνιο με τη συνεργασία εξαιρετικών designers. «Σε λίγο καιρό φτάνουμε στο τέλος των άσχημων συσκευών-γυαλιών και τo επόμενο σύνορο είναι η αλληλεπίδραση», τόνισε σχετικά ο κ. Ρεϊγιάκ. Στο “παιχνίδι” της εικονικής πραγματικότητας μπαίνει και το Facebook, όπως φάνηκε από την παρουσίαση του Μαρκ Ζούκερμπεργκ στο συνέδριο της Oculus Connect. Εξελίξεις από το Facebook στον τομέα της εικονικής πραγματικότητας αναμένονται την άνοιξη του  2017. Ένα άλλο εργαλείο που ανέπτυξε η Microsoft είναι το Holoportation, μια νέα τεχνολογία 3D που δεν χρειάζεται avatar, αλλά σκανάρει τον εαυτό μας και δημιουργεί το ολόγραμμά μας, το οποίο “τηλεμεταφέρεται” στο χώρο κάποιου άλλου προκαλώντας την αίσθηση ότι είμαστε μαζί. Όσο για την  πλατφόρμα Netflix, χρησιμοποιεί την εικονική πραγματικότητα για να δείξει δισδιάστατες ταινίες δημιουργώντας την αίσθηση ότι τις προβάλλει π.χ. σε μια οθόνη στημένη πάνω στη σελήνη, κι αν ο θεατής βαρεθεί, μπορεί να αλλάξει περιβάλλον. 

Κατά τον κ. Ρεϊγιάκ, μια από τις προκλήσεις της εικονικής πραγματικότητας είναι η κλίμακα του δωματίου (room scale), «το πως αναπαράγει κινήσεις από τη φυσική πραγματικότητα στην εικονική. Βρισκόμαστε στα αρχικά στάδια της εικονικής πραγματικότητας και δεν μπορούμε να αναπαραστήσουμε πλήρως το χώρο όπως αν βρισκόταν στον πραγματικό κόσμο και η τεχνολογία να μας επιτρέψει να παρακολουθήσουμε τις κινήσεις μας», είπε ο ίδιος. Και πρόσθεσε: «Το επόμενο ‘σύνορο’ στην εικονική πραγματικότητα είναι η αλληλεπίδραση. Αναπτύσσεται ήδη μια τεχνολογία που θα επιτρέπει στα χέρια μας να λειτουργούν ως διεπαφή, μέσα από γάντια και δαχτυλίδια που θα καταγράφουν τις κινήσεις μας παράλληλα με τα γυαλιά εικονικής πραγματικότητας».

Ο κ. Ρεϊγιάκ παρουσίασε διάφορα σποτ εικονικής πραγματικότητας που περισσότερο προσομοίαζαν στην αισθητική του video game και απείχαν πολύ από την αισθητική του ανεξάρτητου σινεμά, όπως παρατήρησε. «Επειδή επενδύονται πολλά χρήματα στην εικονική πραγματικότητα, το αποτέλεσμα, αναμενόμενα θα επιδιωχθεί να είναι πολύ εμπορικό», εκτίμησε ο ίδιος. «Εγώ θεωρώ τον εαυτό μου ανεξάρτητο κινηματογραφιστή και παραγωγό. Πιστεύω ότι ως καλλιτέχνες πρέπει να διερευνήσουμε αυτό το νέο μέσο. Ξέρω ότι πολύ λίγοι το χρησιμοποιούν, καθώς το θεωρούν περιθωριοποιημένο ως τρόπο έκφρασης», εξήγησε. Για τον κ. Ρεϊγιάκ, το VR είναι «ένα νέο εργαλείο για να αφηγηθούμε ιστορίες. Δεν ξέρουμε αν στο σινεμά είναι όντως η επόμενη επανάσταση. Θεωρώ ότι θα αλλάξουν τα πάντα, ενώ άλλοι λένε ότι είναι μόδα που θα περάσει. Όσο διαρκεί, αξίζει να την αξιοποιήσουμε ως εργαλείο για να αφηγηθούμε ιστορίες, αλλά θα πρέπει να ξέρουμε ότι οι κακές ιστορίες δεν μετατρέπονται σε καλές μόνο με τη χρήση αυτής της τεχνολογίας. Η ανάγκη για καλές ιστορίες δεν αλλάζει, αλλά θα υπάρχει μετατόπιση από την επίπεδη οθόνη στην εικονική πραγματικότητα και τούμπαλιν. Όλοι οι βασικοί δραματουργικοί κανόνες όσον αφορά την αφήγηση σε επίπεδη οθόνη ισχύουν και στην εικονική πραγματικότητα».

Όπως είπε ο κ. Ρεϊγιάκ, οι κινηματογραφιστές που επιλέγουν να πειραματιστούν με τη νέα αυτή κινηματογραφική γλώσσα πρέπει να σταματήσουν να δημιουργούν ορθογώνιες εικόνες, δηλαδή κάδρα, και να αρχίσουν να σκέφτονται την εικόνα σφαιρικά και την κάθε σκηνή σαν φυσαλίδα όπου εισέρχεται ο θεατής και βιώνει την πλήρη διάσταση της σκηνής. Ο ίδιος πρόσθεσε ότι υπάρχει και μια ψυχαναλυτική πτυχή της εικονικής πραγματικότητας, ως προς το αν ο σκηνοθέτης πρέπει να έχει τον απόλυτο έλεγχο όσων βλέπουν οι θεατές. Στην εικονική πραγματικότητα υπάρχει η αίσθηση των πολλαπλών θεάσεων, και οι θεατές μπορούν να δουν το έργο πολλές φορές, από διαφορετικές οπτικές γωνίες.

Στο δεύτερο μέρος του masterclass ο κ. Ρεϊγιάκ  απάντησε σε ερωτήσεις του κοινού. Παίρνοντας το λόγο, η γενική διευθύντρια του ΦΚΘ Ελίζ Ζαλαντό που έδωσε το παρών στην εκδήλωση, παρατήρησε ότι στις ταινίες υψηλής αισθητικής οι σκηνοθέτες χρησιμοποιούν το εργαλείο της αποστασιοποίησης του θεατή από τους χαρακτήρες και ρώτησε τον κ. Ρεϊγιάκ πώς λειτουργεί αυτή η επαυξημένη ενσυναίσθηση του θεατή προς τους χαρακτήρες του έργου εικονικής πραγματικότητας, επειδή ακριβώς είναι “μέσα” στο έργο. «Το ότι είσαι “μέσα” στη δράση δεν σημαίνει ότι επικεντρώνεσαι σε όλους τους χαρακτήρες. Όπως και στο θέατρο, υπάρχουν χαρακτήρες με πολύ ισχυρή παρουσία, με τους οποίους ταυτίζονται οι θεατές. Εξάλλου, δεν τίθεται θέμα πραγματικής αλλά συναισθηματικής απόστασης» είπε, προσθέτοντας ότι ακόμη δεν γνωρίζουμε τους κανόνες δραματουργίας σε περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας. Επιπλέον, όταν ρωτήθηκε από το κοινό για το αν τα υπάρχοντα δραματουργικά εργαλεία πρέπει να αντικατασταθούν από νέα, ο κ. Ρεϊγιάκ επεσήμανε: «Το ψάχνουμε ακόμα, σίγουρα όμως η γραμματική της κινηματογραφίας δεν θα αλλάξει ριζικά, εφαρμόζουμε απλώς διαφορετικά τεχνικά κόλπα. Θα βρούμε άλλους τρόπους να εξελίξουμε την κινηματογραφική γλώσσα, μπορεί να είναι ένας συνδυασμός παραδοσιακών και νέων τεχνικών, πάντως δεν υπάρχει λόγος να φοβόμαστε, αλλά πρέπει να δούμε την εικονική πραγματικότητα ως μια νέα επιλογή, να λάβουμε υπόψη μια νέα τεχνολογία για να αφηγηθούμε την ιστορία μας».

Η παραγωγός Μαρί Πιερ Μασιά, υπεύθυνη καλλιτεχνικής επίβλεψης του Φόρουμ Συμπαραγωγής Crossroads της Αγοράς του ΦΚΘ, που επίσης παρακολούθησε το masterclass, ρώτησε τον κ. Ρεϊγιάκ σχετικά με την τεχνολογία και τον προϋπολογισμό των ταινιών εικονικής πραγματικότητας. «Η τελευταία ταινία μου διάρκειας 12′ είχε προϋπολογισμό 10.000 ευρώ, ενώ το Jesus VR δύο  εκατομμύρια ευρώ», ανέφερε εκείνος ενδεικτικά. Όπως είπε επίσης, ο προϋπολογισμός είναι υψηλότερος γιατί υπάρχει μεγαλύτερο κόστος post-production, αφού μόνο η συρραφή των σκηνών απαιτεί π.χ. 14 κάμερες και 80 καρέ το δευτερόλεπτο, άρα θα πρέπει να πολλαπλασιαστεί επί 14 ο χρόνος που θα χρειαζόταν, σε σχέση με τον αντίστοιχο μιας ταινίας επίπεδης οθόνης. Ως προς τα τεχνικά μέσα, ο ίδιος είπε ότι χρησιμοποιεί μια μικρή κάμερα  Ricoh Theta S με ευρυγώνιο φακό, που κοστίζει  350 ευρώ. Υπάρχει μια μεγάλη γκάμα καμερών ή πολυκάμερων συσκευών, η κάθε μια από τις οποίες μπορεί να κοστίζει από 200 έως 80.000 ευρώ, ενώ ορισμένοι χρησιμοποιούν drones με κάμερες για να κάνουν λήψεις. Ο ίδιος προέβλεψε ότι όσο αυξάνονται οι κάτοχοι γυαλιών εικονικής πραγματικότητας, θα μεγαλώνει και η αγορά για τέτοιες ταινίες και ότι η επόμενη γενιά smartphones είναι πολύ πιθανό να έχει ενσωματωμένες τέτοιες κάμερες. 

Από την πλευρά της, η πρόεδρος του τμήματος κινηματογράφου του ΑΠΘ Δέσποινα Μουζάκη που παρακολούθησε το masterclass, ρώτησε για το αν εκτός των τεχνολογικών διαστάσεων έχουν μελετηθεί κι άλλες επιστημονικές και φιλοσοφικές διαστάσεις του θέματος της εικονικής πραγματικότητας και διερωτήθηκε αν τελικά καταλήγουμε να γίνουμε όλοι σκηνοθέτες της προσωπικής μας ταινίας. Ο κ. Ρεϊγιάκ απάντησε ότι υπάρχουν μια σειρά από ζητήματα που προκύπτουν από τη χρήση συσκευών εικονικής πραγματικότητας, όπως η σωματική και ψυχολογική κόπωση, η απομόνωση ή ο εθισμός που ενδεχομένως να προκύψει. Υπάρχουν επίσης και άλλης τάξεως ζητήματα: μέχρι σήμερα η εξελικτική μας στάση προέκυψε φυσικά, τι θα γίνει όμως με τις νευροαισθητηριακές αλλαγές που μπορεί να συμβούν με την εξέλιξη της τεχνολογίας εικονικής πραγματικότητας; Όπως ανέφερε, πριν από 6 μήνες βρέθηκε σε μια εκδήλωση όπου οι συμμετέχοντες δεχόταν να βάλουν ως εμφυτεύματα τσιπάκια που ελέγχουν βασικές λειτουργίες, όπως π.χ. να ανοίξουν μια πόρτα ή να αποκτήσουν πρόσβαση σε ελεγχόμενους χώρους ή σε έναν τραπεζικό λογαριασμό. «Πολλοί θέλησαν να βάλουν εμφύτευμα, αλλά για μένα είναι τρομακτικό εξελικτικό βήμα. Δεν είναι πλέον οργανική ή  βιολογική εξέλιξη, αλλά έμμεσα μια εξέλιξη που μπορούμε να αγοράσουμε», παρατήρησε σχετικά. Όπως είπε, ακόμα δεν ξέρουμε τι επιπτώσεις μπορεί να έχει η προβολή πίξελ πάνω στον αμφιβληστροειδή. Επίσης, ο εγκέφαλος μπορεί να «ξεγελιέται» από τις πληροφορίες που του δίνει το οπτικό νεύρο, όμως το τμήμα του που είναι υπεύθυνο για την αίσθηση του χώρου να στέλνει διαφορετικές πληροφορίες και έτσι να δημιουργείται μια «εγκεφαλική ναυτία» από τα αντιφατικά μηνύματα. Οι επιστήμονες διερευνούν την ανάπτυξη τσιπ που θα εμφυτεύονται στο αυτί για να δημιουργείται συγχρονισμός με το οπτικό ερέθισμα. «Παίζουμε πολύ επικίνδυνα παιχνίδια, δεν πρέπει να τα προσεγγίζουμε με αφέλεια. Αυτό, ωστόσο δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να το ψάξουμε», σχολίασε ο κ. Ρεϊγιάκ.

«Η εικονική πραγματικότητα μπορεί να μεταμορφώσει τον κόσμο μας όπως τα κινητά, που άλλαξαν εντελώς τη ζωή μας μέσα σε πέντε χρόνια. Κάτι τέτοιο μπορεί να μη γίνει ποτέ και να είναι μια μόδα που θα περάσει. Το σίγουρο είναι ότι τα επόμενα χρόνια η εικονική πραγματικότητα θα μας μεταφέρει σε ένα συναρπαστικό ταξίδι, με μια νέα γλώσσα που τώρα εφευρίσκεται. Ακόμα κι αν αποτύχει, είναι η πιο συναρπαστική περιπέτεια της εποχής μας. Μπορούμε να επιλέξουμε να την αγνοήσουμε ή να περιμένουμε να επενδυθούν πολλά χρήματα και να γίνουν οι απαραίτητες βελτιώσεις στην τεχνολογία ή να έχουμε τη χαρά της συμμετοχής στη δημιουργία κάτι νέου» κατέληξε ο ίδιος.

Περισσότερες πληροφορίες στο http://michelreilhac.com.

Παύλος Λεμοντζής