*Κείμενο του Κωστή Σιμιτσή και του Αρχέλαου Γρανά

Η κακοδαιμονία των μεγάλων έργων αποτυπώνεται πλήρως και σε κάθε πιθανή εκδοχή στην περίπτωση του φράγματος Μαρμαρά. Πολύ περισσότερο τώρα, που η λειψυδρία σε όλη τη χώρα απειλεί να αφανίσει τους αγρότες μας.

Το αίτημα για την κατασκευή φράγματος που θα αρδεύει τα αγροκτήματα δυτικά της Ελευθερούπολης και μέχρι τον Στρυμόνα διατυπώθηκε ισχυρά τη δεκαετία του ΄80, εποχή ανάπτυξης του αγροτικού τομέα.

Ο Μαρμαράς, μικρό και ήσυχο ποτάμι, χαρακτηρίζεται από αξιοσημείωτα σταθερή ροή. Πηγάζει από τις υπώρειες του Παγγαίου και φτάνει στη θάλασσα διασχίζοντας το όρος Σύμβολο. Στο τέλος της διαδρομής του βρίσκονται οι θερμές πηγές των περίφημων κάποτε Λουτρών Ελευθερών. Εκτός από το οικονομικό και το περιβαλλοντικό όφελος της άρδευσης των δυναμικών αγροτικών καλλιεργειών με επιφανειακά ύδατα, η δημιουργία μιας τεχνητής λίμνης μπορεί να συμβάλει στον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα και να προσθέσει αξία στο τουριστικό προϊόν της περιοχής.

Η σύμβαση της Νομαρχίας Καβάλας με τον εργολάβο υπογράφηκε το 2007 με συμβατικό ποσό μαζί με τον ΦΠΑ 10.307.044,38 €. Από την πρώτη στιγμή διαπιστώθηκε πως η μελέτη είχε προβλήματα που επέβαλαν μεγάλες αλλαγές στις προδιαγραφές, οι οποίες αποκλήθηκαν μεν «επικαιροποίηση», στην ουσία όμως ήταν προσαρμογές που κατέληξαν σε ένα έργο αρκετά διαφορετικό από αυτό που ξεκίνησε να κατασκευάζεται. Έστω κι έτσι, με συνεχείς αυξήσεις του συμβατικού αντικειμένου και πολλές καθυστερήσεις το έργο εκτελέστηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό. Υπολογίζεται πως έχει κατασκευαστεί το 90% περίπου.
Η επανασύνταξη – επικαιροποίηση της μελέτης για το υπόλοιπο έργο ολοκληρώθηκε το 2019 μέσα από παλινδρομήσεις, αβελτηρίες, υπεκφυγές από τις υπηρεσίες της Περιφέρειας και των Υπουργείων, ενστάσεις του αναδόχου -ο οποίος ευνοήτως εκμεταλλεύθηκε τις αδυναμίες της σύμβασης και τις δυνατότητες που του παρείχε η νομοθεσία για τα δημόσια έργα. Το κόστος έχει ήδη υπερδιπλασιαστεί ενώ απαιτείται επιπλέον ένα ποσό που ξεπερνά το εκατομμύριο για την πλήρη αποπεράτωση ενός έργου, το οποίο πάντως δεν θα είναι λειτουργικό. Περιέργως η κυβέρνηση έκανε λόγο για χρηματοδότηση με δέκα εκατομμύρια χωρίς να διευκρινίζει την προέλευσή τους.

Οι καθυστερήσεις ανοίγουν έναν φαύλο κύκλο νέων απαιτήσεων και καθυστερήσεων, αφού εν τω μεταξύ η νομοθεσία αλλάζει και συνήθως γίνεται πιο απαιτητική, όπως για παράδειγμα συνέβη με την έκδοση του Κανονισμού Ασφαλείας Φραγμάτων (Β’ 4420/2016), που έθεσε αυστηρές απαιτήσεις στη λειτουργία του φράγματος, άρα και στις κατασκευαστικές προδιαγραφές. Παράλληλα, η φύση δεν μπορεί να περιμένει και αναγεννάται μέσα στην περιοχή κατάκλυσης, οπότε χρειάζονται επιπλέον αποψιλώσεις, άδειες από το Δασαρχείο και ειδικές εργολαβίες. Απαιτείται επίσης να ενισχυθούν τα πρανή στις όχθες της λίμνης για την αποφυγή καταπτώσεων, να κατασκευαστούν η οδός για την πρόσβαση στο φράγμα και η περιμετρική οδός και, τέλος, αλλά όχι τελευταίο, να γίνουν εργασίες συντήρησης διότι κάτι που δεν λειτουργεί φθείρεται γρηγορότερα.

Κι έτσι 18 χρόνια μετά την έναρξη των εργασιών, το έργο απέχει πολύ από την ολοκλήρωσή του. Και όχι μόνο αυτό: ενώ το φράγμα σχεδιάστηκε για την άρδευση των γύρω αγροτικών περιοχών, εντούτοις μόλις το 2022 δημοπρατήθηκε η μελέτη για τo δίκτυο άρδευσης, με προϋπολογισμό 2.000.000€, οπότε οι αγρότες μας αναμένεται να δουν νερό για το πότισμα των χωραφιών τους αρκετά μετά το 2030. Μακάρι το φράγμα να μην έχει την τύχη του πολυδιαφημισμένου τρένου από τη Θεσσαλονίκη, που εγκαταλείφθηκε μάλλον για πάντα.

Όμως υπάρχουν και άλλα προβλήματα που δεν έχουν λυθεί ούτε έχει ξεκινήσει κάποιος διάλογος γι’ αυτά. Αποτελεί παραλογισμό το γεγονός ότι δεν σχεδιάζεται η παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, που θα μπορούσε να μειώσει το κόστος της λειτουργίας όλης της μονάδας. Πολύ περισσότερο, δεν αναπτύσσεται ο παραμικρός προβληματισμός για τον φορέα διαχείρισης του φράγματος.

Η αρχική μελέτη αποδείχθηκε πως ήταν απολύτως ελλιπής, με αποτέλεσμα να προκληθεί μια αλυσίδα προβλημάτων και κοστοβόρων καθυστερήσεων. Όμως η μεγάλη αποτυχία του έργου οφείλεται στην καθολική απουσία ολιστικού σχεδιασμού. Ένα μεγάλο έργο, υπερτοπικής σημασίας, σχεδιάστηκε μίζερα, επιπόλαια και βιαστικά, εν κρυπτώ, χωρίς διαβούλευση και χωρίς καμιά έγκριση από κάποια υπερκείμενη αρχή τεχνικού χαρακτήρα, ξεκομμένο από τον χώρο, αφού δεν ελήφθησαν υπόψη οι δυνατότητες και οι προοπτικές που κάθε παρόμοιο έργο δημιουργεί. Η λίμνη που θα δημιουργηθεί αλλάζει το τοπίο και διαμορφώνει μια νέα κατάσταση για τον τουρισμό και τον αθλητισμό της περιοχής, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση των Λουτρών Ελευθερών, που βρίσκονται λίγα χιλιόμετρα νοτιότερα, κηρυγμένου ιστορικού τόπου από το Υπουργείο Πολιτισμού, με πιστοποιημένο ιαματικό νερό. Η ίδια η επένδυση στα Λουτρά Ελευθερών καρκινοβατεί εδώ και χρόνια παρά τις προσπάθειες των εκάστοτε διοικήσεων της Περιφέρειας.

Το φράγμα Μαρμαρά αποτελεί μια σχετικά μικρομεσαία κατασκευή κι εντούτοις βρέθηκε αντιμέτωπο με μια πληθώρα δυσεπίλυτων προβλημάτων τεχνικού, οικονομικού και νομικού χαρακτήρα. Αναρωτιέται κανείς πώς είναι δυνατό να προχωρήσουν άλλα μεγαλύτερα έργα. Και πώς είναι δυνατό σε ένα τέτοιο πολιτικό, διοικητικό και νομικό περιβάλλον να αναπτυχθούν ο Νομός Καβάλας αλλά και όλη η χώρα.