Μπορεί τα ονόματα Ευστρατία, Μηλίτσα και Μαρίτσα να μη μας θυμίζουν κάτι -και να προκαλούν κι ένα χαμόγελο στους μικρότερους με το «παλιομοδίτικο» άκουσμά τους. Αλλά τις τρεις γιαγιάδες της Μυτιλήνης -σε εκείνες ανήκουν τα ονόματα- τις θυμόμαστε όλοι.

Ήταν εκείνες που μέσα στην απλότητα και την αυτονόητη ανθρωπιά τους κράτησαν στην αγκαλιά τους και τάισαν ένα μωρό προσφυγόπουλο ενώ η μαμά του άλλαζε τα βρεγμένα της ρούχα, μόλις είχαν κάνει το δύσκολο κι επικίνδυνο ταξίδι από την Τουρκία στην Ελλάδα.

Απόρησαν με τη δημοσιότητα που πήρε η ενέργειά τους – για εκείνες ήταν απλώς ένα μωρό που πεινούσε. Προσφυγικές ροές, άσυλο, επανεισδοχή, μετεγκατάσταση, hot spot κλπ τους είναι μάλλον άγνωστα- πιθανώς και αδιάφορα. «Δεν το πήραμε είδηση πως μας έβγαλαν φωτογραφία» έλεγε η κα Μαρίτσα, την ώρα που η εικόνα τους έκανε κατά το γνωστό δημοσιογραφικό κλισέ «το γύρο του κόσμου».

Με αυτή την εικόνα άρχισε να εκδηλώνεται και το κύμα αναγνώρισης της ελληνικής στάσης στο προσφυγικό – της στάσης των απλών ανθρώπων που κλήθηκαν να διαχειριστούν τα καραβάνια των ανθρώπων που κατέφταναν εξαντλημένοι, πενθούντες, τρομοκρατημένοι, πολύ πριν η έκταση της προσφυγικής κρίσης γίνει αντιληπτή στους άλλους.

Ασφαλώς πολλή δουλειά γινόταν ήδη- κι ας μην έχει απαραίτητα αποτυπωθεί σε φωτογραφίες – από εθελοντές, από ντόπιους, από στελέχη του Λιμενικού, από ΜΚΟ, από όλους όσοι εργάζονταν άοκνα προσφέροντας βοήθεια σε μετανάστες και πρόσφυγες που πατούσαν τα βότσαλα των ελληνικών νησιών κι έβγαζαν selfie για να αποτυπώσουν τον «θρίαμβο».

Έτσι άρχισε να μεγαλώνει και η κίνηση υπέρ της απονομής του Νόμπελ Ειρήνης στους “ήρωες του Αιγαίου” που ξεκίνησε από δύο μέλη του κινήματος Avaaz και εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο – και με αυτό η περίφημη «διεθνοποίηση» του προσφυγικού ζητήματος.

Όταν σε λίγες ημέρες ο Πάπας Φραγκίσκος και ο οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος θα επισκέπτονται μαζί τη Λέσβο θα αναδεικνύεται για ακόμα μία φορά ο τρόπος με τον οποίο οι Έλληνες διαχειρίστηκαν την μεγαλύτερη προσφυγική κρίση των τελευταίων δεκαετιών όντας «στην πρώτη γραμμή».

Οι Έλληνες. Οι «επαίτες» της Ευρώπης. Αυτοί που ακόμα δεν έχουν λάβει τα μέτρα που «πρέπει» σε αντάλλαγμα για τα τόσα λεφτά που παίρνουν. Οι Έλληνες που χρωστούν. Ο λαός-μαύρο πρόβατο, που ενώ όλες οι άλλες χώρες που βρίσκονταν σε πρόγραμμα το αφήνουν πίσω τους, εκείνοι το έχουν ακόμα όλο μπροστά τους. Δεν είναι βέβαια οι μόνοι που επέδειξαν αλληλεγγύη και ανθρωπιά αλλά αναμφίβολα κανείς άλλος από όσους στάθηκαν αρωγοί δεν βρίσκεται σε δυσχερέστερη θέση, με χρόνια κρίσης και οικονομικής ύφεσης «στην πλάτη», με εκρηκτικά οικονομικά προβλήματα, ματαίωση, ανησυχία για το μέλλον και θολό αύριο.

Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που προσέφεραν απλόχερα από τα λίγα που είχαν, ρούχα, τρόφιμα, φάρμακα, χρήματα, χρόνο – ό,τι και όσο ο καθένας μπορούσε. Οι ίδιοι άνθρωποι που «λυγίζουν» από λογαριασμούς, φόρους, περικοπές, ανεργία, βρήκαν τη δύναμη και την ανθρωπιά να προσφέρουν σε εκείνους που ήταν σε ακόμα πιο δύσκολη θέση, κυνηγημένοι από τον πόλεμο ή το ISIS, ανέστιοι, ξεριζωμένοι, θαλασσοδαρμένοι. Αυτοί, οι «επαίτες» της Ευρώπης…

Μπορεί οι γιαγιάδες της Μυτιλήνης να είναι από τις πιο  χαρακτηριστικές περιπτώσεις αλλά ασφαλώς δεν είναι η μοναδική. Είναι και οι κάτοικοι της Ειδομένης που άνοιξαν τα σπίτια τους για να προσφέρουν ένα μπάνιο, ένα πιάτο φαγητό, ένα στεγνό βράδυ, ζεστά ρούχα. Όπως ο κ. Χρήστος και η κα Ελένη που έγιναν ρεπορτάζ στη γερμανική τηλεόραση επειδή δέχθηκαν μια οικογένεια με παιδιά μέσα στο σπίτι τους από το λασποχώρι των συνόρων, με τον ηλικιωμένο άνδρα να μην μπορεί να κρατήσει τα δάκρυά του την ώρα που η μητέρα των παιδιών του φιλούσε το χέρι με ευγνωμοσύνη.

Το όνομα του φούρναρη Διονύση Αρβανιτάκη από την Κω έφτασε μέχρι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ο 76χρονος άνδρας γέμιζε καθημερινά το βαν του με ψωμί προσφέροντάς το στους πρόσφυγες που κατέφταναν στο νησί του. «Εμείς οι Έλληνες έχουμε αισθήματα, είμαστε άνθρωποι φιλόξενοι», δήλωνε. Γνωρίζει και ο ίδιος καλά από ξενιτιά και φτώχεια καθώς έφυγε για χρόνια μετανάστης στην Αυστραλία.

Αυτόν τον απλό άνθρωπο επικαλέστηκε ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ σε ομιλία του στο Ευρωκοινοβούλιο. «Ευρώπη είναι ο φούρναρης στην Κω που δίνει ψωμί στους πεινασμένους πρόσφυγες. Ευρώπη είναι οι άνθρωποι που υποδέχονται τους πρόσφυγες στον σταθμό του Μονάχου», ανέφερε σε ομιλία του τον Σεπτέμβριο.

Αλλά και αλλού, σε άλλες πόλεις, οι εκκλήσεις από φορείς και οργανώσεις για τη συγκέντρωση βοήθειας βρήκαν ευήκοα ώτα. Πολίτες πήγαιναν μόνοι τους να προσφέρουν τρόφιμα και ρούχα στους χώρους όπου έμεναν πολλοί πρόσφυγες και μετανάστες, στην πλατεία Βικτωρίας, την Ειδομένη, τον Πειραιά, τη Λέσβο. Άλλοι προσέφεραν τις υπηρεσίες τους, γιατροί τις γνώσεις τους, Άλλοι το χρόνο τους για να κατανεμηθούν και να διανεμηθούν τα συγκεντρωμένα είδη. Πράγματα δικά τους, παιχνίδια και ρούχα των παιδιών τους, κουβέρτες από τα σπίτια τους.

Ασφαλώς υπήρξαν και τα αντίθετα παραδείγματα. Άνθρωποι που εκμεταλλεύτηκαν την αδύναμη θέση των προσφύγων και την ασάφεια της κατάστασής τους, κάποιοι που τους παραπληροφορούσαν πως τα σύνορα θα ανοίξουν, άλλοι που υπόσχονταν να τους πάνε στα σύνορα ενώ ήταν κλειστά, άλλοι που τους προέτρεπαν να μείνουν στους αυτοσχέδιους καταυλισμούς της Ειδομένης ή του Πειραιά επειδή τα σύνορα θα άνοιγαν.

Κάποιοι που έβγαλαν λεφτά σε βάρος τους. Είναι όμως οι εξαιρέσεις στον κανόνα – εξαιρέσεις που δεν έλειψαν ποτέ σε αντίστοιχες καταστάσεις στην ιστορία. Η πλειονότητα όμως όσων ενεπλάκησαν στη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης προσέφεραν χωρίς να αποκομίσουν ίδιον όφελος.

Μεταξύ των ανθρώπων που πέρασαν τα σύνορα προς την Ελλάδα και συνεπώς και την Ευρώπη δεν ήταν μόνο πρόσφυγες ή μετανάστες. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα το Λιμενικό στα τέλη του 2015, το περασμένο έτος ταξίδεψαν στην Ελλάδα σχεδόν 805.000 άνθρωποι – θα ήταν αφελές να πιστεύει κάποιος πως σε αυτή την τεράστια «μπίζνα» του προσφυγικού δεν θα υπήρχαν άνθρωποι και δίκτυα που θα εκμεταλλεύονταν τη μαζική μετακίνηση πληθυσμού για τους δικούς τους λόγους.

Ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2015 στην Κω είχε σημάνει συναγερμός για τον εντοπισμό δύο Σύρων που τέθηκαν υπό έρευνα για σχέσεις με το Ισλαμικό Κράτος. Διεθνή μέσα ενημέρωσης έγραψαν πως ο εμπλεκόμενος στο τρομοκρατικό χτύπημα στο Παρίσι Σαλάχ Αμπντεσλάμ είχε βρεθεί στην Πάτρα ενώ ο συνεργάτης του Αμίν Τσουκρί είχε περάσει από τη Λέρο.

Με τις λεγόμενες «προσφυγικές ροές» να κλιμακώνονται, ο φόβος των Ευρωπαίων για τους «ξένους» γιγαντώθηκε και από τα μεγάλα τρομοκρατικά χτυπήματα που σημειώθηκαν στο Παρίσι τον Νοέμβριο και στις Βρυξέλλες τον Μάρτιο. Η αραβική καταγωγή πολλών από τους εμπλεκόμενους πυροδότησαν το αντανακλαστικό του γενικευμένου φόβου, αν και οι περισσότεροι ήταν Ευρωπαίοι. Όχι πρόσφυγες που έφτασαν στην Ευρώπη κυνηγημένοι από τον πόλεμο στη Συρία ή το ISIS αλλά πολίτες της Ευρώπης που είχαν γεννηθεί και ζούσαν για χρόνια σε ευρωπαϊκό έδαφος, κυρίως τη Γαλλία και το Βέλγιο.

Για παράδειγμα ο Σαλάχ Αμπντεσλάμ είναι γεννημένος στο Βέλγιο Γάλλος υπήκοος με μαροκινή καταγωγή. Ο έτερος καμικάζι του Σταντ ντε Φρανς ήταν ο Μπιλάλ Χαντφί, Γάλλος υπήκοος με αλγερινή καταγωγή. Ο άνδρας που ανατινάχτηκε στην αστυνομική επιχείρηση στο Σαιν Ντενί του Παρισιού, λίγες μέρες μετά το πολύνεκρο χτύπημα, ήταν ο 25χρονος γεννημένος στο Βέλγιο και με μαροκινή καταγωγή Σακίμπ Άκρου. Στο χτύπημα του Παρισιού ενεπλάκη και ο Γάλλος, γεννημένος κοντά στο Παρίσι, με αλγερινή καταγωγή, Ισμαΐλ Ομάρ Μοστεφάι.

Την ώρα που άλλες ευρωπαϊκές χώρες -κάποιες με όχι πολύ μακρινό το παρελθόν των δικών τους μεταναστευτικών κινήσεων- επιδείκνυαν το κακό πρόσωπό τους στο προσφυγικό με ξυλοδαρμούς, κλειστά σύνορα παρά τις ευρωπαϊκές αποφάσεις, στρατιωτικές περιπολίες, αφαίρεση τιμαλφών και άλλα που θα αποτιμήσει ο ιστορικός του μέλλοντος, διεθνείς προσωπικότητες εξήραν τη στάση της Ελλάδας και των πολιτών της.

Η Αντζελίνα Τζολί που επισκέφθηκε την Ελλάδα ως πρέσβειρα καλής θελήσεως της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ δήλωσε «παρούσα» για την ενίσχυση των προσπαθειών «της Αρμοστείας και της ελληνικής κυβέρνησης προκειμένου να επισπευσθεί η επείγουσα αντιμετώπιση της επιδεινούμενης ανθρωπιστικής κατάστασης» και ευχαρίστησε «τον ελληνικό λαό για την κατανόηση και γενναιοδωρία του σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες».

Έκανε δε ειδική μνεία στις προσπάθειες «των εθελοντών και των τοπικών οργανώσεων (…) Αυτοί και πολλοί άλλοι εργάζονται όλο το εικοσιτετράωρο για την υποδοχή και την παροχή φροντίδας στους πρόσφυγες που φτάνουν στην Ελλάδα». Από τη Λέσβο μάλιστα προανήγγειλε πως θα επιστρέψει στο νησί με την οικογένειά της για διακοπές, στέλνοντας ακόμα ένα μήνυμα υποστήριξης σε ένα από τα νησιά που σήκωσαν πολύ μεγάλο μέρος των προσφυγικών αφίξεων.

Είχε προηγηθεί η Σούζαν Σάραντον που βρέθηκε στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Λέσβο στο τέλος του 2015. «Η Ελλάδα έχει επωμιστεί μεγαλύτερο βάρος από αυτό που της αναλογεί», δήλωνε υπογραμμίζοντας πως επιστρέφοντας στις ΗΠΑ σκόπευε να «καταστήσει σαφές ότι πρόκειται για ανθρωπιστική κρίση, κι όχι για πολιτικό ζήτημα».

Με την προσφυγική κρίση να περνά σε άλλο στάδιο μετά την έναρξη εφαρμογής της συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας για επανεισδοχή μεταναστών και μετεγκατάσταση προσφύγων, όλα κρίνονται εκ νέου και όλες οι χώρες -και μαζί το ευρωπαϊκό οικοδόμημα- καλούνται επί νέας βάσης να διαχειριστούν την κατάσταση. Με το χρόνο εχθρό πια, καθώς οι εντάσεις είναι αναπόφευκτες εκεί που άνθρωποι εγκλωβίζονται, η υπομονή λιγοστεύει, η οργανωμένη πολιτεία καλείται να αποδείξει αυτόν τον επιθετικό προσδιορισμό και η πίεση κλιμακώνεται από και προς όλες τις κατευθύνσεις, η επόμενη ημέρα της ιστορίας θα καταγράψει στάσεις, πράξεις και πολιτικές. Στην καταγραφή αυτή οι απλοί Έλληνες πολίτες θα έχουν το δικό τους κομμάτι που μπορεί να περιγραφεί και με μία μόνο λέξη: ανθρωπιά.