Η πολυσυζητημένη μεταβολή του παραγωγικού προτύπου της οικονομίας δεν είναι μια κατάσταση που θα πέσει από τον ουρανό. Ούτε θα την προκαλέσει ο κορωνοϊός από μόνος του. Το μέλλον θα πρέπει να χτιστεί βήμα-βήμα. Η COVID-19 μπορεί να επιταχύνει την έλευση ορισμένων μεταβολών (τεχνολογία), μπορεί να προκαλέσει παραγωγικές καταστροφές, κλείνοντας επιχειρήσεις, να δημιουργεί νέες ευκαιρίες, αλλά οι πραγματικές δυνάμεις για τη μεταβολή του παραγωγικού προτύπου θα έρθουν από τρεις, κυρίως, πηγές: Από τον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος θα αναπτύξει νέες επενδυτικές δραστηριότητες, από τον δημόσιο τομέα, που θα αναπτύξει δραστηριότητες βελτίωσης των υποδομών λειτουργίας της οικονομίας και της κοινωνίας, και από τις μεταβολές στο θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της οικονομίας, με κύριο στόχο τη βελτίωση της συνολικής παραγωγικότητας στην οικονομία σε ένα περιβάλλον κοινωνικής συνοχής.
Δεν πρόκειται οι μεταβολές να είναι ραγδαίες και θεαματικές. Ούτε θα γίνουμε ξαφνικά χώρα της καινοτομίας, ούτε η βιομηχανική μας δομή θα ισχυροποιηθεί ξαφνικά! Λίγο-πολύ, η βασική δομή της οικονομίας το 2025 θα είναι όπως σήμερα. Ομως, αντιλαμβανόμαστε ότι ο γεωργικός τομέας, οι μεταφορές και οι αποθηκεύσεις θα έχουν μια ελαφρά μικρότερη συμμετοχή, ενώ η βιομηχανία, ο τουρισμός, οι επικοινωνίες, οι κατασκευές και η διαχείριση ακινήτων μια μεγαλύτερη συμμετοχή! Αυτές οι αλλαγές θα συμβαίνουν παράγοντας περισσότερο προϊόν στην οικονομία, με μεγαλύτερη απασχόληση, με εργατικό δυναμικό που θα έχει νέες δεξιότητες.
Αυτό που θα αλλάξει, όμως, θα είναι η ποιότητα των επενδυτικών πρωτοβουλιών που θα αναλαμβάνονται μέσα στην παραγωγική δομή, αφού οι επιχειρηματικές ευκαιρίες στην οικονομία θα έχουν διαφορετικό χαρακτήρα. Το τρίπτυχο που θα τις καθορίσει θα είναι ο ψηφιακός μετασχηματισμός, η φιλικότητα στο περιβάλλον και η προβολή του πολιτιστικού και πολιτισμικού πλούτου μας, οριοθετώντας μια μετατόπιση στον τουριστικό τομέα από τον ήλιο και τη θάλασσα προς την ιστορία και τον πολιτισμό. Ετσι, η ελληνική οικονομία δεν θα αποβάλει εύκολα το χαρακτηριστικό της στήριξης στους γνωστούς κλάδους στους οποίους και σήμερα στηρίζεται, με το συνακόλουθο αποτέλεσμα της αύξησης του συστηματικού κινδύνου, όμως η νέα επιχειρηματικότητα θα πρέπει να έχει χαρακτηριστικά ανθεκτικότητας. Ως παράδειγμα, τουριστική επιχείρηση θα μπορούσε να έχει και ένα διαφοροποιημένο χαρτοφυλάκιο δραστηριοτήτων (παραγωγή ενέργειας, παραγωγή οικολογικών προϊόντων, διαδικτυακές επικοινωνίες, όχι μεταφορές κ.λπ.).
Η πανδημία φαίνεται να παίζει τον ρόλο της. Οπως μου έλεγε και ένας υψηλά ιστάμενος χειριστής δημόσιων θεμάτων, κανείς δεν περίμενε ότι ο κορωνοϊός θα επιδρούσε τόσο θετικά στην ψηφιοποίηση της δημόσιας λειτουργίας, αλλά και στη βελτίωση της σχέσης του πολίτη με το Δημόσιο. Στο Ελληνικό Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το 38% των επιδοτήσεων (6,2 δισ. ευρώ) είναι για την πράσινη μετάβαση, το 13% για την ψηφιακή μετάβαση (2,1 δισ. ευρώ), που μετατρέπεται τελικά σε 20%, γιατί ψηφιακά έργα υπάρχουν σε όλους τους πυλώνες δράσης, το 25% (4,1 δισ. ευρώ) θα ενισχύσει την απασχόληση, τις δεξιότητες και την κοινωνική συνοχή και το 24% (4 δισ. ευρώ) τις ιδιωτικές επενδύσεις. Τα ποσά αυτά θα μοχλευθούν με δανειακούς πόρους (12,6 δισ. ευρώ) σε μια αναλογία 60/40, κάτι που θα επιτρέψει να προσεγγίσουμε -μαζί με πρόσθετες δράσεις που σχετίζονται με την απολιγνιτοποίηση, τον αγροτικό τομέα κ.λπ., τα γνωστά 32 δισ. ευρώ.
Προς αυτή την κατεύθυνση έχει ήδη δημιουργηθεί ένα αρκετά νέο θεσμικό πλαίσιο, όπως διαμορφώνεται από το πολεοδομικό και χωροταξικό νομοσχέδιο, που έχει τολμηρές και μερικές φορές μη δημοφιλείς πολιτικά καινοτομίες και θεσμικές ψηφιακές πρωτοβουλίες, όπως είναι οι ψηφιακές εξυπηρετήσεις (συνταγογραφήσεις, πιστοποιητικά κ.λπ.), η Εθνική Στρατηγική Κυβερνοασφάλειας και το νομοσχέδιο για τον μετασχηματισμό του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων σε Οργανισμό Ανάπτυξης και Διαχείρισης Πολιτιστικών Πόρων με σημαντικές πρωτοβουλίες και ευχέρειες.
Ομως, το νέο αυτό πλαίσιο απαιτεί μια δημόσια διοίκηση που θα χαρακτηρίζεται από προσωπικό το οποίο θα μπορεί να παράγει λύσεις και καινοτομίες για την εξυπηρέτηση των πολιτών, που θα οδηγούν στη μεγαλύτερη συμμετοχή τους στην οργάνωση και στην επίλυση των προβλημάτων της καθημερινότητας, στην αξιοποίηση για το δημόσιο συμφέρον υπηρεσιών του ιδιωτικού τομέα, που σε ορισμένους τομείς (όπως ο οικιστικός) έχει ήδη υπεισέλθει στη ζωή μας αρκετά αθόρυβα. Προφανώς, ο νέος αυτός δημόσιος τομέας απαιτεί στελέχη τα οποία θα επιλέγονται αξιοκρατικά, περισσότερο με βάση τα προσόντα τους, τις γνώσεις τους και τις δεξιότητές τους και λιγότερο με βάση τα κοινωνικά χαρακτηριστικά. Το νέο πλαίσιο λειτουργίας του ΑΣΕΠ έχει αρκετά παρόμοια στοιχεία.
Οι παραπάνω μείζονες μεσομακροπρόθεσμες μεταβολές επισυμβαίνουν τη θετική στιγμή κατά την οποία η Ευρώπη φαίνεται να καταλήγει (με την Ουγγαρία και την Πολωνία) στην ενεργοποίηση πακέτου της αντιμετώπισης της πανδημίας (750 δισ.) και στην επέκταση της βοήθειας από την ΕΚΤ, αφήνοντας στην αβεβαιότητα προς το παρόν μόνο το Brexit.
Το βασικό ζητούμενο πλέον είναι η διεύρυνση της εμπιστοσύνης του πολίτη προς το θεσμικό πλαίσιο στο οποίο ζει, που αποτελεί βασικό όρο για την απελευθέρωση της δημιουργικότητάς του για την αλλαγή του παραδείγματος στη ζωή μας!
