Σπούδασαν, έκαναν όνειρα, το πάλεψαν πολύ για να μείνουν στην Ελλάδα. Η απόφαση να μεταναστεύσουν δεν ήταν εύκολη, όπως δεν ήταν εύκολο το νέο ξεκίνημα σε μια άλλη χώρα. Κι ας βλέπουν ότι εκεί -στην Αγγλία, στο Βέλγιο, στην Ελβετία ή όπου αλλού- η αξία αναγνωρίζεται και επιβραβεύεται. Η λέξη “ξενιτιά” εκμοντερνίστηκε και έγινε “brain drain” – που σημαίνει διαρροή εγκεφάλων, φυγή των νέων και μορφωμένων ανθρώπων, που η ίδια η χώρα τους τους “διώχνει”.

Της Σοφίας Χριστοφορίδου

Ο Μαρκ Μαζάουερ, καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, χαρακτήρισε αυτό το φαινόμενο τη “μεγαλύτερη τραγωδία της ελληνικής κρίσης”, γιατί “μια ολόκληρη γενιά κινδυνεύει να χαθεί” και γιατί “η φυγή των προικισμένων αυτών μυαλών θα καθυστερήσει ακόμα περισσότερο την ανάκαμψη της οικονομίας” (“Καθημερινή” 14/11/2013).

“Είναι ένα γλυκόπικρο αίσθημα” περιγράφει στη “ΜτΚ” ο γιατρός Χρήστος Χαϊντούτης – παρόλο που λίγο πριν τη συνομιλία μας έμαθε ότι πήρε προαγωγή στο νοσοκομείο όπου δουλεύει, στην Αγγλία, μόλις τέσσερις μήνες μετά την πρόσληψή του. Μπορεί η νοσταλγία να μη γιατρεύεται, όμως ο γιατρός βλέπει ότι εκεί η δουλειά του αναγνωρίζεται. Ένας εξίσου σημαντικός λόγος που κάνει τον εκπαιδευτικό Κώστα Μεσημερλή να μη νιώθει ακόμη την ανάγκη να γυρίσει στην Ελλάδα είναι ότι στη χώρα όπου ζει τώρα “νιώθεις ότι υπάρχει ένα κράτος που σέβεται τον πολίτη, βλέπεις μια ανταπόδοση, δεν αισθάνεσαι επί ξύλου κρεμάμενος”. Δεν είναι όλα ρόδινα βέβαια, ο τρόπος ζωής κάποιες φορές είναι “απλά να επιβιώνεις”, όπως λέει η σεφ Ισαβέλλα Κασδοβασίλη, όμως και η ίδια θα παραμείνει στο εξωτερικό μέχρι να εξασφαλίσει ότι θα μπορεί να ζει αξιοπρεπώς στην Ελλάδα. “Δυστυχώς τα πράγματα στην Ελλάδα είναι ακόμη πολύ ρευστά, οι μισθοί χαμηλοί, οι ώρες εργασίας ατελείωτες, οι απαιτήσεις εξωπραγματικές, η φορολογία δυσβάσταχτη και οι παροχές μηδενικές”, λέει και η σχεδιάστρια επίπλων Νάντια Χατζή. Το μόνο θετικό που μπορεί να προκύψει από αυτή τη μεγάλη απώλεια είναι ότι “όσοι επαναπατριστούν θα μεταφέρουν στην Ελλάδα την τεχνογνωσία και την εμπειρία που έχουν αποκτήσει στο εξωτερικό”, όπως ελπίζει ο Γιάννης Αλμπανούδης. Αρκεί βέβαια να επιστρέψουν…

*******************

Χρήστος Χαϊντούτης, 40 ετών, γιατρός, εργάζεται σε νοσοκομείο στην Αγγλία

Ο Χρήστος Χαϊντούτης σπούδασε ιατρική στο ΑΠΘ και επί έξι χρόνια ειδικεύτηκε στο “424” στρατιωτικό νοσοκομείο και στο νοσοκομείο “Παπαγεωργίου”, ως αναισθησιολόγος και εντατικολόγος. Έπειτα από δεκαέξι χρόνια σπουδών, άρχισε να δουλεύει στο ΕΣΥ, όμως η Ελλάδα ήταν πλέον βαθιά μέσα στην κρίση. Οι προοπτικές για τους νέους γιατρούς ήταν πενιχροί μισθοί, ατέλειωτες ώρες απλήρωτων εφημεριών και κυρίως εργασιακή ανασφάλεια. Υπέβαλε το βιογραφικό του σε νοσοκομεία της Μ. Βρετανίας και τον κάλεσαν αμέσως για συνέντευξη. Από το φθινόπωρο του 2013 εργάζεται στο νοσοκομείο της κομητείας Σάρεϊ και μέσα σε μερικούς μήνες προήχθη σε αναπληρωτή επιμελητή. “Οι λόγοι που αποφάσισα να φύγω είναι λίγο πολύ κοινοί για όλους: ανασφάλεια, απογοήτευση μετά από τόσα χρόνια σπουδών και κόπων… Εδώ τουλάχιστον αμείβομαι για ό,τι κάνω και δεν νιώθω τόσο αναλώσιμος. Κάθε τι που κάνω αναγνωρίζεται και προστίθεται θετικά στην άποψή τους για μένα”.

Κώστας Μεσημερλής, 32 ετών, εκπαιδευτικός. Εργάζεται σε σχολείο στην Ελβετία

Ο Κώστας Μεσημερλής σπούδασε μαθηματικός στο ΑΠΘ και δούλευε σε ιδιωτικό σχολείο στη Θεσσαλονίκη. Το καλοκαίρι του 2011 ειδοποιήθηκε ότι δεν θα ανανεωθεί η σύμβασή του, αλλά βρήκε δουλειά στη Γενεύη για τους θερινούς μήνες. “Εκείνο το χειμώνα, 2011-2012, έστελνα βιογραφικά σε Ελλάδα και Ελβετία για να δω τι μπορώ να κάνω”. Το καλοκαίρι του 2012 επέστρεψε στη Γενεύη, αυτή τη φορά για να εργαστεί όλη τη σχολική χρονιά. “Έκτοτε, νιώθω πολύ καλύτερα εδώ. Πέρα από τις αποδοχές, που είναι σαφέστατα υψηλότερες, υπάρχει ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο. Νιώθεις ότι υπάρχει ένα κράτος που σέβεται τον πολίτη και μια σιγουριά για το μέλλον. Φυσικά οι φόροι είναι υψηλοί, όπως και το κόστος ζωής. Όμως τουλάχιστον βλέπεις μια ανταπόδοση. Η σιγουριά, από την άλλη, δεν είναι πουθενά δεδομένη, αλλά δεν αισθάνεσαι επί ξύλου κρεμάμενος. Η λέξη ‘μόνιμα’ με τρομάζει, είναι η αλήθεια, αλλά όσο περνά ο καιρός συνηθίζω εδώ πέρα και βλέποντας ότι οι κακές συνήθειες στην Ελλάδα δεν αλλάζουν, δεν νιώθω ακόμη την ανάγκη να γυρίσω. Σίγουρα μου αρέσει να την επισκέπτομαι, αλλά μόνο για διακοπές πια”.

Γιάννης Αλμπανούδης, 32 ετών, απόφοιτος πολιτικών επιστημών, εργάζεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο Βέλγιο

Ο Γιάννης Αλμπανούδης σπούδασε στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο ΠΑΜΑΚ και σήμερα εργάζεται σε υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες. “Εγώ πιθανότατα να έφευγα ούτως ή άλλως και χωρίς την κρίση” λέει, γιατί πιστεύει ότι είναι σημαντικό να συλλέγει κανείς εμπειρίες και να “χτίζει” το βιογραφικό του. Έτσι, μετά από ένα πρόγραμμα Erasmus στις Βρυξέλλες, συνέχισε εκεί μεταπτυχιακές σπουδές και απέκτησε εργασιακή εμπειρία μέσα από προγράμματα μαθητείας σε διάφορες υπηρεσίες της Κομισιόν στο Βέλγιο και το Λουξεμβούργο. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 2008 για να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία. Στο μεταξύ είχε ενσκήψει και η κρίση, που όξυνε τα δομικά προβλήματα στην αγορά εργασίας, που κατά τον ίδιο είναι κυρίως “η αναξιοκρατία και το νοσηρό εργασιακό περιβάλλον σε πλείστες περιπτώσεις”. Εδώ και ενάμιση χρόνο εργάζεται σε υπηρεσία της Κομισιόν στις Βρυξέλλες. Ελλάδα ή Βέλγιο, πού είναι καλύτερα; “Το ‘καλύτερα’ είναι υποκειμενικό, αλλά στο Βέλγιο σίγουρα οι εργασιακές συνθήκες είναι ευμενέστερες. Πιστεύω ότι και κρίση να μην υπήρχε είναι σημαντικό, όσο είσαι σχετικά νέος, να μαζεύεις διεθνείς εμπειρίες. Έτσι, αυτοί που θέλουν να επαναπατριστούν θα μεταφέρουν στην Ελλάδα την τεχνογνωσία και την εμπειρία που έχουν αποκτήσει στο εξωτερικό”.

Ισαβέλλα Κασδοβασίλη, 32 ετών, σεφ, εργάζεται σε ξενοδοχείο στην Ολλανδία

H Iσαβέλλα Κασδοβασίλη σπούδασε μαγειρική και δούλεψε σε πολλά ελληνικά ξενοδοχεία μέχρι το 2012. Όμως οι τελευταίες προσφορές εργασίας που είχε στην Ελλάδα προέβλεπαν 12ωρη εργασία για ολόκληρη σεζόν και μισθό που μόλις έφθανε για να πληρώνει το ενοίκιο και τη ΔΕΗ. Στα 32 της αποφάσισε να δοκιμάσει την τύχη της στο εξωτερικό. Εδώ και ενάμιση χρόνο εργάζεται στην κουζίνα ξενοδοχείου στο Άμστερνταμ. “Ήρθα στο εξωτερικό γιατί πάντα ήθελα να ζήσω αυτή την εμπειρία, αλλά σίγουρα η κρίση με ώθησε να το κάνω αυτή τη χρονική στιγμή. Σίγουρα οι συνθήκες εργασίας είναι καλύτερες εδώ σε σχέση με την Ελλάδα, αλλά και πάλι δεν είναι ρόδινα τα πράγματα: ούτε πολλές δουλειές έχει, ούτε μισθούς καλούς. Εδώ απλά επιβιώνεις. Από πλευράς τρόπου ζωής, στην Ελλάδα νομίζω είναι μακράν καλύτερα. Δεν έχω σκοπό να μείνω μόνιμα. Με τίποτα! Αλλά θα μείνω μέχρι να μπορέσω να γυρίσω και να ζω αξιοπρεπώς στην Ελλάδα”.

Νάντια Χατζή, 32 ετών, σχεδιάστρια επίπλων, κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στην Αγγλία

Η Νάντια Χατζή σπούδασε σχεδιασμό και τεχνολογία ξύλου και επίπλου στο ΤΕΙ της Καρδίτσας και στη συνέχεια εργάστηκε σε κατάστημα πώλησης design επίπλων στη Θεσσαλονίκη. Πάντα ήθελε να ζήσει την εμπειρία της ζωής στο εξωτερικό και να αποκτήσει ουσιαστικές γνώσεις, που θα της έδιναν καλύτερη επαγγελματική προοπτική. Τελικά το αποφάσισε… λόγω κρίσης, γιατί έβλεπε ότι η κατάσταση στην Ελλάδα όλο και χειροτέρευε. Τώρα παρακολουθεί ένα πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών και διαπιστώνει ότι οι γνώσεις που απέκτησε από το ΤΕΙ “ήταν της νεολιθικής εποχής, κι ας ήταν δέκα χρόνια πριν”. Τελειώνοντας το μεταπτυχιακό θα ψάξει να βρει κάποια δουλειά στην Αγγλία ή σε οποιαδήποτε άλλη χώρα. “Θα το κάνω για την εμπειρία. Δεν θέλω να γυρίσω ακόμα στην Ελλάδα, παρότι την αγαπώ πολύ και εκεί είναι όλοι οι δικοί μου άνθρωποι. Αν δεν καταφέρω να βρω κάτι αλλού, θα επιστρέψω και θα το παλέψω, όπως το πάλευα τόσα χρόνια, αλλά δεν λαχταράω να γυρίσω. Δυστυχώς τα πράγματα εκεί είναι ακόμη πολύ ρευστά, οι μισθοί χαμηλοί, οι ώρες εργασίας ατελείωτες, οι απαιτήσεις εξωπραγματικές, η φορολογία δυσβάσταχτη και οι παροχές μηδενικές”.

*****************

Ρομίνα Τζανίδου. 23 ετών, απόφοιτος τμήματος Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξείνιων Χωρών. Εργάζεται σε εστιατόριο ξενοδοχείου, στην Αγγλία

“Γιατί έφυγα… Γιατί δεν έβρισκα δουλειά, γιατί αυτό που σπούδασα δεν μπορούσα να το εξασκήσω… γιατί και εγώ να έβρισκα δουλειά, άμα όλοι γύρω σου πεινάνε τι να το κάνεις; Να τους λες πάμε έξω και να σου λένε ‘’είμαι με 5 ευρώ”; Μιζέρια παντού… Στα 23 μου να ζω με 400 ευρώ χωρίς ασφάλιση και να φοβάμαι μη με απολύσουν;” λέει η Ρομίνα Τζανίδου. Σπούδασε στο ΔΠΘ στο τμήμα Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξείνιων Χωρών. Πάντα ήθελε να ζήσει στο εξωτερικό, ονειρευόταν να κάνει “αλλά οκ αφού δεν μπορούσε να γίνει έτσι…” Πέρασε μια πολύ δύσκολη περίοδο, αναζητώντας μια δουλειά, ώστε να μπορεί να βασίζεται στις δικές της δυνάμεις αλλά “όταν τα καταφέρεις νιώθεις μεγάλη ευχαρίστηση. Ειδικά όταν βλέπεις πόσο σκατά είναι όλα στην Ελλάδα. Βλέπεις την κατάσταση που είναι οι φίλοι σου και λες, οκ, μου λείπει το σπίτι μου, για διακοπές μια χαρά είναι η Ελλάδα, αλλά πίσω δεν πάω” λέει κατηγορηματικά. “Φτιάχνω σιγά σιγά μια ζωή έξω, και όσο περνάει ο καιρός προσαρμόζομαι καλύτερα εδώ πέρα. Εννοείται ότι έχω και Έλληνες φίλους εδω πέρα, στέκια, πάρτυ κλπ αλλά να γυρίσω… όχι!”. Μετά από λίγο το ξανασκέφτεται και μου γράφει: “Ανακαλύπτεις πολλά όταν φεύγεις, και για σένα και για τη χώρα σου. Αρχίζεις να την υπερασπίζεσαι στους άλλους. Ανακαλύπτεις πόσο δεμένος είσαι τελικά και πόσο δυνατό είναι όλο αυτό μέσα σου. Πάντα σκέφτεσαι να γυρίσεις… Εγώ θέλω κάποια στιγμή να γυρίσω, και λυπάμαι που έφυγα έτσι και που δεν μπορώ να έρχομαι πάντα όταν θέλω, αλλά τι να γίνει; Κάτι χάνεις, κάτι κερδίζεις, Τώρα άμα τα βάλεις στη ζυγαριά δεν ξέρω προς τα που γέρνει. Δεν μπορώ να το απαντήσω ακόμα. Ούτε ξέρω αν θα μπορέσω ποτέ. Όταν θα έχω απαντήσει, θα έχω αποφασίσει και που θα περάσω το υπόλοιπο της ζωής μου”’

************************

Θοδωρής Γουλτίδης, ορθοπεδικός. Εργάζεται σε παιιδιατρική ορθοπεδική κλινική, σε νοσοκομείο του Μπέρμινχαμ, στην Αγγλία

“Το εξωτερικό είναι μια πρόκληση για τον Έλληνα γιατρό. Οι απαιτήσεις είναι μεγάλες και τα ελληνικά βιογραφικά πολλές φορές δεν μεταφράζονται όπως θα τους άξιζε. Όλοι περνάμε μια περίοδο προσαρμογής και χρειαζόμαστε χρόνο έως ότου αποδείξουμε την επάρκεια μας. Και όλα αυτά σε μια γλώσσα άλλη, όχι τη μητρική μας. Η άσκηση όμως της ιατρικής γίνεται με άλλους όρους. Οι απαιτήσεις μεγάλες αλλά η δυνατότητες εξέλιξης υπαρκτές. Η αξία του καθενός αξιολογείται καθημερινά. Οι περιοδικές αξιολογήσεις στην Αγγλία (appraisals) αφορούν όλες τις βαθμίδες ιατρών και όλοι πρέπει να πιστοποιούν την καταλληλότητα τους όταν τους ζητηθεί. Η δική μου επιλογή ήταν να συνεχίσω στην Αγγλία προκειμένου να εξειδικευθω περαιτέρω σε κάτι που δε θα μπορούσα να κάνω στην Ελλάδα. Η εμπειρία που αποκομιζω εδώ είναι πολύτιμη και σίγουρα χρήσιμη για το μέλλον. Οι απολοβες σαφώς καλύτερες από αυτές της ελληνικής πραγματικοτητας. Όσο για το μέλλον… Η επιστροφή είναι μια γλυκιά σκεψη, οι συζητήσεις όμως με συναδέλφους που έχουν μείνει πίσω βεβαιώνουν μια δυσάρεστη πραγματικότητα. Νοσοκομεία με ελλείψεις βασικών υλικών και ιδιωτικά ιατρεία που δεν καλύπτουν ούτε τα έξοδα τους. Στην κατάσταση αυτή, η πιο αισιόδοξη προσέγγιση είναι η αναμονή, προσδοκώντας ένα καλύτερο μέλλον στον τομέα της υγείας. Η εμπειρία μου στο εξωτερικο μου επιτρέπει να αναγνωρίζω πολλά από τα κακώς κείμενα του ελληνικού συστήματος υγείας. Υπάρχουν πολλά που πρέπει και μπορούν να αλλάξουν. Η υγεία αξίζει μεγάλης προσοχής από όλους μας και δυστυχώς κοστίζει. Αν δεν αλλάξει η νοοτροπία του καθένα και δεν επικρατήσει ο εξορθολογισμος το τέλος είναι προδιαγεγραμμένο”.

Νέοι άνεργοι, στο εργασιακό και εκπαιδευτικό πουθενά
Η ανεργία των νέων έχει αποκτήσει πλέον θηριώδεις διαστάσεις. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, τον Οκτώβριο του 2013 το ποσοστό ανεργίας στην ηλικιακή ομάδα 15-24 ετών διαμορφώθηκε σε 57,9%, στην ηλικιακή ομάδα 25-34 ετών σε 37,8%, στην ηλικιακή ομάδα 35-44 ετών σε 23,8%. Επτά στους δέκα πιστεύουν ότι τα πράγματα θα χειροτερέψουν, γι’ αυτό και το 56% απαντά ότι αν είχε την ευκαιρία θα έφευγε από την Ελλάδα (έρευνα της Kappa Research, “Το Βήμα” 29/12/2013).
Πολλοί δεν φεύγουν απλώς γιατί δεν μπορούν. Σχεδόν το 17% των νέων έως 24 ετών στην Ελλάδα βρίσκεται στο “εργασιακό και εκπαιδευτικό πουθενά”, καθώς είναι εκτός αγοράς εργασίας, εκπαίδευσης ή κατάρτισης. Ο νεοπαγής όρος που περιγράφει αυτή την κατηγορία είναι NEETs (από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων not in education, employment or training). Σύμφωνα με τα στοιχεία έρευνας του ΚΑΝΕΠ (Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής) της ΓΣΕΕ και του ΚΕΑΔΙΚ (Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) του Πανεπιστημίου Κρήτης σε συνεργασία με την GPO και το ΙΗΔΛ (Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ) του ΙΤΕ (Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας), η Ελλάδα τοποθετείται στις πρώτες θέσεις εντός της “ΕΕ των 28” αναφορικά με τους NEETs (16,9%).
Σε αντίθεση με όσους έχουν υψηλά ακαδημαϊκά προσόντα, όσοι μεταναστεύουν χωρίς να έχουν επαγγελματική εξειδίκευση συχνά πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης, όπως καταγράφεται σε έρευνα της Deutsche Welle, που κατά προσέγγιση υπολογίζει ότι 5.000 έλληνες μετανάστες νέας γενιάς έπεσαν θύματα εκμετάλλευσης για το 2011 και το 2012.