Το 1873 φθάνει στην Καβάλα, με πλοίο του αυστριακού Lloyd, o Franz von Löher, γερμανός λόγιος, καθηγητής της Νομικής και πολιτικός.
Γράφει ο Κ. Λυκουρίνος……
Προορισμός του ήταν τα νησιά του Αιγαίου, όπου θα αναζητούσε ένα καταφύγιο για τον εκκεντρικό βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκο Β΄, που είχε αποφασίσει να παραιτηθεί από το θρόνο του και να αυτοεξοριστεί. Ο Löher ενδιαφέρεται για τους ανθρώπους, τα ήθη και τις καταστάσεις (όχι για τα μνημεία) και μας δίνει σπάνιες εικόνες από την Καβάλα του 1873.
Μπαίνοντας στα στενά δρομάκια της Παναγίας, τα “βουτηγμένα στην παραδοσιακή ακαθαρσία των τούρκικων δρόμων”, οι επισκέπτες πέφτουν πάνω σε μια ομάδα γυναικών, από το ντύσιμο των οποίων, λέει, “αμέσως καταλάβαινε κανείς ότι σε μερικά χαρέμια της Καβάλας δεν είχε εισχωρήσει ακόμη ούτε μια αχτίδα φράγκικου διαφωτισμού”. Οι Τουρκάλες αντικρίζοντας τους ξένους γυρίζουν τις πλάτες, βάζουν τις φωνές και πετούν πέτρες. “Η Καβάλα -σημειώνει ο Γερμανός ταξιδιώτης- είναι ακόμη μια φωλιά παλαιοτουρκικού φανατισμού”.
Περιγράφοντας το Ιμαρέτ διηγείται τη γνωστή “ιστορία”: Αρχική πρόθεση του Μεχμέτ Αλή ήταν να χαρίσει στους συμπατριώτες του ένα μεντρεσέ (σχολείο), για να ανοίξουν τα μυαλά τους, κι ένα καλό λιμάνι για ν’ ανθίσει το εμπόριο. Οι Τούρκοι της πόλης θεώρησαν το πρώτο άχρηστο, “αφού όλες οι απαραίτητες γνώσεις περιέχονται στο Κοράνι”, και το δεύτερο βλαπτικό, “γιατί τα πολλά καράβια θα έδιωχναν τα καλά ψάρια στα βαθιά”. Έτσι παρακάλεσαν το συντοπίτη τους να τους φτιάξει ένα ιμαρέτ (πτωχοκομείο). Από τότε, σημειώνει μεταξύ σοβαρού και αστείου ο Λέχερ, αυξήθηκε η έμφυτη οκνηρία των κατοίκων. Αποφεύγουν την εργασία και αρκούνται στο πιλάφι που προσφέρεται καθημερινά εκεί.
Στη συνέχεια αναφέρεται στα παθήματα ενός γερμανοσπουδασμένου Έλληνα γιατρού (μάλλον του Ζαφ. Καλλέντζη), ο οποίος έπρεπε να ξεχάσει όσα του είχε διδάξει η επιστήμη του και να θεραπεύει τις γυναίκες των Τούρκων εξ αποστάσεως. Στην καλύτερη περίπτωση, και μετά από οικογενειακό συμβούλιο, του επέτρεπαν να πιάσει απλώς το σφυγμό ενός πλάσματος αόρατου από το κουκούλωμα και εντελώς αμίλητου. Η λογική των Τούρκων ήταν ακλόνητη: Γιατί θα πρέπει να εξηγήσει η ασθενής από τι πάσχει; Ούτε οι αγελάδες μπορούν να πουν στο γιατρό από τι υποφέρουν…!
Ο Löher αποφάσισε να νοικιάσει καΐκι για να πάει με τη γυναίκα του στη Θάσο. Στις διαπραγματεύσεις, λέει, “πήραν μέρος οι μισοί κάτοικοι της πόλης”. Ατενίζοντας από τα ανοιχτά την Καβάλα και τη Θάσο μια λέξη βρίσκει να γράψει: Μαγεία!
Φωτογραφίες: Στη σημερινή οδό Μεχμέτ Αλή, 1917 (από το Imperial War Museum του Λονδίνου).
