Σήμερα είναι μια έρημη εγκαταλελειμμένη πόλη φαντασμάτων που στέκει μόνη σε οροπέδιο μέσα στα βουνά της βορειοανατολικής Τουρκίας, σε απόσταση 45 χιλιομέτρων από την πόλη Καρς, στα σύνορα.

Περπατώντας κανείς μέσα στα ερείπια, που έχουν αφεθεί στο χρόνο εδώ και σχεδόν έναν αιώνα, ο μόνος ήχος που ακούει είναι ο άνεμος που περνά από το φαράγγι που σηματοδοτεί το φυσικό σύνορο Τουρκίας-Αρμενίας.

Στο πέρασμα των αιώνων, ωστόσο βασίλεια και αυτοκρατορίες άνθισαν και άκμασαν στην πόλη Ανί, όπου κάποτε ζούσαν χιλιάδες άνθρωποι, αναδεικνύοντάς τη σε πολιτιστικό κέντρο και τοπική «δύναμη», την εποχή της μεσαιωνικής δυναστείας των Βαγρατιδών.

Τους επισκέπτες που περνούν από τα τείχη της πόλης Ανί υποδέχεται η πανοραμική θέα των ερειπίων που καλύπτουν τρεις αιώνες και πέντε αυτοκρατορίες: τη Δυναστεία των Αρμένιων Βαγρατιδών, τους Βυζαντινούς, τους Σελτζούκους Τούρκους, τους Γεωργιανούς και τους Οθωμανούς.

Το οροπέδιο, εξηγεί το BBC, πέρασε στη Ρωσία όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία ηττήθηκε στον ρωσο-τουρκικό πόλεμο του 1877-78. Μετά το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, οι Οθωμανοί πάλεψαν για την ανάκτηση της βορειοανατολικής Ανατολίας και παρότι ανέκτησαν το Ανί και τη γύρω περιοχή, τα εδάφη δόθηκαν στη νεότευκτη Δημοκρατία της Αρμενίας. Ξανα-άλλαξαν χέρια όταν η Τουρκία τα κατέκτησε και πάλι στις εχθροπραξίες του 1920.

Παρότι οι σχέσεις Τουρκίας-Αρμενίας κυριαρχούν στο μεγαλύτερο μέρος των συζητήσεων για το Ανί, εκδηλώνονται και προσπάθειες αρχαιολόγων και ακτιβιστών να διασώσουν ό,τι απομένει από την κάποτε ακμάζουσα πόλη. Οι ιστορικοί επιχειρηματολογούσαν επί μακρόν για τη σημασία του Ανί ως ξεχασμένου συνδέσμου με τον μεσαίωνα κι έτσι η πόλη είναι σε κατάλογο μνημείων προς αναγνώριση από την UNESCO. Με λίγη τύχη και προσεκτικές εργασίες αποκατάστασης- που άρχισαν το 2011- μπορεί να καταφέρουν να καθυστερήσουν τα ανελέητα σημάδια του χρόνου.

 «Η πόλη με τις χίλιες και μία εκκλησίες»

Στην ακμή του, τον 11ο αιώνα, οι ειδικοί εκτιμούν πως ο πληθυσμός του Ανί έφτανε τους 100.000. Οι καλλιτεχνικές δημιουργίες που βασίζονται σε αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή δείχνουν ένα πολύβουο μεσαιωνικό κέντρο με άφθονα σπίτια, εργαστήρια και εντυπωσιακές εκκλησίες διάσπαρτες σε όλη την επικράτειά του.

Γνωστό ως «η πόλη με τις χίλιες και μία εκκλησίες», το Ανί φτιάχτηκε από τους Αρμένιους διοικητές του με έμπνευση των καλύτερων αρχιτεκτονικά δημιουργών της εποχής. Παρότι ο αριθμός των εκκλησιών συνιστά υπερβολή, οι αρχαιολόγοι έχουν καταγράψει ευρήματα από τουλάχιστον 40 εκκλησίες, παρεκκλήσια και μαυσωλεία.

Ο επιβλητικός καθεδρικός

Ο καθεδρικός ναός του Ανί κυριαρχεί στην έρημη σήμερα πόλη. Παρότι ο τρούλος του κατέρρευσε σε σεισμό το 1319 -και αιώνες αργότερα ένας άλλος σεισμός κατέστρεψε τη βορειοδυτική πτέρυγά του- η επιβλητικότητά του είναι ακέραιη. Ολοκληρώθηκε το 1001 υπό την ηγεμονία του Αρμένιου Βασιλιά Gagik I, όταν ο πλούτος και ο πληθυσμός της πόλης ήταν στο ζενίθ. Ο Trdat, ο καταξιωμένος Αρμένιος αρχιτέκτονας που τον σχεδίασε, υπηρέτησε και τους Βυζαντινούς βοηθώντας στην επισκευή του τρούλου της Αγίας Σοφίας.

Η μισή εκκλησία

Μόνο η μισή από την Εκκλησία του Λυτρωτή παραμένει, μνημείο τόσο των καλλιτεχνικών δυνατοτήτων της Αρμένικης Δυναστείας των Βαγρατιδών αλλά και του αναπόδραστου χαρακτήρα του χρόνου. Καλυμμένη σήμερα από σκαλωσιές, η εκκλησία ήταν ένα εντυπωσιακό αρχιτεκτονικό επίτευγμα, όταν κατασκευάστηκε. Περιλάμβανε 19 αψίδες και έναν τρούλο, όλα φτιαγμένα από τον τοπικό κόκκινο-καφέ ηφαιστειακό βασάλτη.

Η εκκλησία είχε κάποτε φιλοξενήσει κι ένα κομμάτι του Σταυρού, στον οποίο σταυρώθηκε ο Ιησούς. Το κομμάτι απέκτησε ο πρίγκιπας Ablgharib Pahlavid, όπως γράφει το βρετανικό δίκτυο, κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στην Κωνσταντινούπολη.

Η εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου των Αμπουγχανρέντς

Κατασκευάστηκε στα τέλη του 10ου αιώνα. Στις αρχές του 1900 ανακαλύφθηκε μαυσωλείο θαμμένο κάτω από τη βόρεια πλευρά της εκκλησίας, όπου φέρεται να έχει τοποθετηθεί το λείψανο του πρίγκιπα Grigor Pahlavuni των Αρμένιων Βαγρατίδων και της οικογένειάς του. Ο χώρος συλήθηκε τη δεκαετία του 1990.

Απομεινάρια μιας υπόγειας πόλης

Απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου υπάρχει σειρά σπηλαίων σμιλεμένων στα βράχια, που ορισμένοι ιστορικοί πιστεύουν πως μπορεί να είναι προγενέστερα και της ίδιας της πόλης. Κάποιες φορές οι σπηλιές αυτές περιγράφονται ως η «υπόγεια πόλη» του Ανί και υπάρχουν ενδείξεις πως χρησιμοποιούνταν ως τάφοι και εκκλησίες. Στις αρχές του 20ου αιώνα ορισμένες από τις σπηλιές αυτές χρησίμευαν ακόμα ως κατοικίες!

Η εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου Τιγράν Χονέντς

Είναι η εκκλησία που στέκεται, επιβλητική, πάνω από το φαράγγι που χωρίζει, σαν φυσικό σύνορο, την Τουρκία και την Αρμενία. Κατασκευάστηκε κατόπιν παραγγελίας του πλούσιου εμπόρου Τιγράν Χονέντς και χτίστηκε το 1215, την περίοδο των Ζακαριδών. Το χειμώνα, η μοναχική εκκλησία ξεχωρίζει με φόντο την ατελείωτη χιονισμένη αρμενική στέπα. Η εκκλησία αυτή είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα κτήρια του Ανί, διακοσμημένο με εκπληκτικές τοιχογραφίες που αποδίδονται σε Γεωργιανούς δημιουργούς.

Ο ισλαμικός μιναρές

Το τέμενος στον οποίο ανήκει ο μιναρές χρονολογείται από την εποχή της δυναστείας Σανταντίντ και του Manuchihr. Πιστεύεται πως φτιάχτηκε στα τέλη του 1000 αλλά Τούρκοι και Αρμένιοι ερίζουν για αυτόν. Ορισμένοι υποστηρίζουν πως το κτίσμα ήταν κάποτε παλάτι της δυναστείας των Αρμένιων Βαγρατίδων και μετά μετατράπηκε σε τέμενος. Άλλοι λένε πως κατασκευάστηκε εξαρχής ως τζαμί και ήταν το πρώτο τουρκικό τέμενος στην Ανατολία. Πάντως από το 1906 έως το 1918 λειτούργησε ως μουσείο για τα ευρήματα από την ανασκαφή του Ανί υπό τον Ρώσο αρχαιολόγο Nicholas Marr.

Τα κάποτε επιβλητικά τείχη της πόλης

Μπορεί σήμερα η οχύρωση της πόλης να μοιάζει έτοιμη να διαλυθεί αλλά όταν φτιάχτηκε, τον 10ο αιώνα, αποτελούσαν εξαιρετική άμυνα. Οι οικογένεια των Βαγρατίδων έχτισε τα τείχη για να ενισχύσει την προστασία της πρωτεύουσάς της και, στο πέρασμα των αιώνων, προστάτευσαν τους κατοίκους της πόλης από πολιορκίες πολλών στρατών.

Παρότι η ιστορία του Ανί θυμίζει πεδίο μάχης, τα μνημεία της πόλης αναπαριστούν πολλές περιόδους της ιστορίας όταν η πόλη ήταν πεδίο αξιοσημείωτης ανταλλαγής πολιτισμών, θρησκειών και καλλιτεχνικών μοτίβων.