Όπως όλα δείχνουν, το ζήτημα της ονομασίας της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ), πολλοί θέλουν να λήξει μέσα στο 2018.

Στην ιστοσελίδα του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, ένα από τα ειδικά θέματα της Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, μετά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις (1973) και το Κυπριακό (1974) είναι το ζήτημα της ονομασίας της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (1991).

Η επικαιρότητα του θέματος, με ωθεί σε μια ιστορική και περιληπτική προσέγγιση, όπως αυτή διαμορφώθηκε και διαμορφώνεται μέσα από μια διεθνή πλεκτάνη, στο διάβα 140 ετών (1878 – 2018). Το Μακεδονικό Ζήτημα, ξεκίνησε το 1878 με τις εθνικο-χωροταξικές ανακατατάξεις στη Βαλκανική και ειδικότερα στη γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας, μεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας, Σερβίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ιστορικά, λέγοντας «Μακεδονία», αναφερόμαστε στο Βασίλειο και τον πολιτισμό των αρχαίων Μακεδόνων, που ανήκουν στο ελληνικό έθνος και αποτελούν αδιαμφισβήτητο κομμάτι της ελληνικής ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο κύριος κορμός της ιστορικής Μακεδονίας είναι μέσα στα σημερινά ελληνικά σύνορα και καταλαμβάνει το βόρειο τμήμα της ελληνικής επικράτειας που διαχρονικά ονομάζεται Μακεδονία.

Γεωγραφικά, λέγοντας «Μακεδονία», αναφερόμαστε σε μια ευρύτερη περιοχή που εκτείνεται στο σημερινό έδαφος βαλκανικών χωρών, με το μεγαλύτερο τμήμα της να βρίσκεται στην Ελλάδα και άλλα μικρότερα στην ΠΓΔΜ, τη Βουλγαρία και την Αλβανία.
***
1878 Συνθήκη Βερολίνου . Η γενέτειρα του Μακεδονικού

Μετά το Ρωσο – τουρκικό πόλεμο (1877 – 8), η Βουλγαρία, με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (Μάρτιος 1878), πέτυχε να ικανοποιήσει τις αξιώσεις της, αλλά η Συνθήκη δεν εφαρμόστηκε λόγω αντίδρασης της Μ. Βρετανίας.

Ακολούθησε, η Συνθήκη του Βερολίνου (Ιούλιος 1878), με την οποία δημιουργήθηκαν τρία ανεξάρτητα κράτη (Ρουμανία, Σερβία, Μαυροβούνιο) καθώς και το «Πριγκιπάτο της Βουλγαρίας» χωρίς όμως τη Μακεδονία και την Ανατ. Θράκη που παρέμειναν στην Τουρκία. Η Συνθήκη του Βερολίνου είναι η γενέτειρα του Μακεδονικού Ζητήματος.

1903 Η Εξέγερση του Ήλιντεν

Το ανεκπλήρωτο όνειρο των Βουλγάρων, να πάρουν τη Μακεδονία, το ανέλαβε η «Μακεδονική – Ανδριανοπολίτικη Εσωτερική Επαναστατική Οργάνωση» με ηγέτη τον Γκότσε Ντέλτσεφ, ένα Βούλγαρο επηρεασμένο από τις ιδέες του Μαρξ και του Μπακούνιν.

Μετά το θάνατό του (Μάιος 1903), οργανώθηκε η εξέγερση του Ήλιντεν στη Δυτ. Μακεδονία (Ιούλιος 1903) με πρώτο στόχο την αυτονομία της και στη συνέχεια την ενσωμάτωσή της, στη Βουλγαρία.
Ο Γκότσε Ντέλτσεφ, τιμόταν ως εθνικός ήρωας στη Βουλγαρία μέχρι το 1946. Με την αλλαγή της πολιτικής της στο Μακεδονικό, το αφιερωμένο σε αυτόν μουσείο έκλεισε και τα περιεχόμενά του μαζί με τα οστά του μεταφέρθηκαν στα Σκόπια. Από τότε οι Σκοπιανοί, τον προβάλουν ως έναν ψευτο-μακεδόνα ήρωα και την ημέρα εξέγερσης του Ήλιντεν (20-7-1903, 3-8-1903) ως ημέρα εθνικής γιορτής.

1904 – 1908 Ο Μακεδονικός αγώνας

Το αντίδοτο στην εξέγερση του Ήλιντεν ήταν ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ (1904-1908), ο οποίος έδωσε τότε στην ελεύθερη Ελλάδα τη δυνατότητα όχι μονάχα να επικαλείται την προαιώνια Ελληνικότητα της Μακεδονίας, ενάντια στην Βουλγαρική – και κάθε άλλη ξένη – προπαγάνδα, αλλά και να πραγματοποιήσει το μεγάλο όνειρο του Ελληνικού Έθνους για την Απελευθέρωση της Μακεδονίας – και άλλων υπόδουλων ελληνικών περιοχών – με τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13, πρώτα κατά της Τουρκίας και έπειτα κατά της Βουλγαρίας.
1906 Αντιπαράθεση Σερβίας – Τουρκίας.

Η Μακεδονία, και ειδικά η Θεσσαλονίκη με το λιμάνι της, έγινε το «μήλον της έριδος» αφενός για το κράτος της Σερβίας που είχε πλέον καταστεί «περίκλειστο» και επιζητούσε διέξοδο στη θάλασσα και αφετέρου, για τους Βούλγαρους που ήθελαν να εκπληρώσουν το όνειρό τους, να προσαρτήσουν τη Μακεδονία.

Όταν, το 90% του παγκόσμιου εμπορίου, διακινείται μέσω θαλάσσης, γίνεται αντιληπτή η αξία ενός παράκτιου κράτους και αντιθέτως η απαξία ενός περίκλειστου.

1912 – 1913 Βαλκανικοί Πόλεμοι

Η Σερβία, κατ’ ανάγκη, στράφηκε για διέξοδο στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, το οποίο ήταν υπό Τουρκική δικαιοδοσία. Η Τουρκία έβαζε συνεχώς εμπόδια για την εξεύρεση μιας λύσης – συμφωνίας, γεγονός που επιδείνωσε τις σχέσεις Σερβίας-Τουρκίας και αποτέλεσε την αφορμή για την έκρηξη του Α’ Βαλκανικού Πολέμου (1912 – 3).

1914 Το λιμάνι της Θεσσαλονίκης – ΕΖΛΘ

Στις 26 Οκτωβρίου 1912, η Θεσσαλονίκη απελευθερώνεται από τον Ελληνικό Στρατό. Με τη λήξη των Βαλκανικών πολέμων (1913) και τον καθορισμό των συνόρων των Βαλκανικών κρατών, το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, το οποίο εξυπηρετούσε μεγάλο μέρος της Βαλκανικής χερσονήσου, περιορίστηκε στην Ελληνική επικράτεια.

Για τη συνέχιση του φυσικού του ρόλου, δηλαδή την εξυπηρέτηση όλης της Βαλκανικής, η Ελληνική Κυβέρνηση το 1914 με το N.390/1914 ίδρυσε την Ελευθέρα Ζώνη Λιμένος Θεσσαλονίκης. Όμως, το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πόλεμου δεν επέτρεψε την υλοποίηση της.

1918 Η Ίδρυση της Γιουγκοσλαβίας

Η Γιουγκοσλαβία (ή Νοτιοσλαβία) ουσιαστικά δημιουργήθηκε την 1η Δεκεμβρίου 1918, όταν ενώθηκαν τα Βασίλεια της Σερβίας και του Μαυροβουνίου με τις πρώην επαρχίες της Αυστροουγγαρίας που είχαν σλάβικο πληθυσμό.

Το κράτος αρχικά ονομάστηκε «Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων» και το Νοέμβριο του 1929 μετονομάστηκε σε Γιουγκοσλαβία.

1924 Ελεύθερη Σερβική Ζώνη Λιμένα Θεσσαλονίκης
Για την εξυπηρέτηση του Γιουγκοσλαβικού διαμετακομιστικού εμπορίου, μέσω του λιμένος της Θεσσαλονίκης, το 1923 ξεκίνησαν συζητήσεις μεταξύ των δυο χωρών για τη δημιουργία Γιουγκοσλαβικής Ελευθέρας Ζώνης στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, η οποία άρχισε να λειτουργεί στις 19 Οκτωβρίου 1925 και για πενήντα χρόνια (καταργήθηκε το 1975).
1944 Η Γιουγκοσλαβία μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Στις 2 Φεβρουαρίου 1944, ο δικτάτορας της Γιουγκοσλαβίας Τίτο, διαχώρισε από τη Σερβία την περιοχή που καλείτο μέχρι τότε Vardarska Banovina, και συγκροτεί ένα ομόσπονδο κρατίδιο, στο οποίο δίνει σκόπιμα το ψευδεπίγραφο όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας» αρχίζοντας να καλλιεργεί συγχρόνως την ιδέα ενός χωριστού και διακριτού «μακεδονικού έθνους».

Ο Τίτο με αυτό τον τρόπο θεμελίωνε μελλοντικές εδαφικές διεκδικήσεις της Γιουγκοσλαβίας στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας εξασφαλίζοντας διέξοδο στο Αιγαίο.
Τότε, ανήγγειλε δημόσια ότι στόχος του ήταν να ενώσει «όλα τα τμήματα της Μακεδονίας που διασπάστηκαν το 1912 και 1913 από τους βαλκάνιους ιμπεριαλιστές».

Το Σύνταγμα του 1946, το οποίο ίσχυσε μέχρι τη διάσπασή της (1991), χαρακτήριζε τη χώρα σαν «Ομοσπονδιακή Λαϊκή Δημοκρατία» με έξη ομόσπονδες δημοκρατίες. Τη Σερβία, την Κροατία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τη Σλοβενία, το Μαυροβούνιο και τη Μακεδονία. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ξέσπασε στην πολύπαθη περιοχή μας το νεώτερο «μακεδονικό» ζήτημα, αυτή τη φορά με την εμπλοκή των Σκοπίων.

Τι ακριβώς συνέβη; Μια άλλοτε σερβική επικράτεια (η νότια Σερβία, όπως κάποτε την αποκαλούσαν) με βουλγαρόφωνο πληθυσμό – που μιλούσε, δηλαδή, μια βουλγαρική διάλεκτο – ανακήρυξε την ανεξαρτησία της στις 8 Σεπτεμβρίου του 1991 και απαίτησε να αναγνωριστεί διεθνώς ως «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Εκδηλώθηκε έτσι ο περίφημος «μακεδονισμός», που ελλόχευε ήδη από τη δεκαετία του 1940, όταν ο Γιουγκοσλάβος κομμουνιστής ηγέτης Γιόζιπ Μπροζ-Τίτο αποφάσισε να δημιουργήσει μια καινούργια, εντελώς τεχνητή εθνότητα στην «καρδιά» των Βαλκανίων, με πολύ άδηλους σκοπούς για το μέλλον.

1991 Η γένεση του νεώτερου «Μακεδονικού»

Το Σεπτέμβριο του 1991, μετά από ένα δημοψήφισμα, η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, ανακήρυξε την ανεξαρτησία της υπό την ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας».
Η Ελλάδα αντέδρασε έντονα στην υποκλοπή της ιστορικής και πολιτιστικής της κληρονομιάς και στις υφέρπουσες εδαφικές και αλυτρωτικές βλέψεις της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Το θέμα ήρθε στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο με δύο αποφάσεις του [ 817 (1993) και 845 (1993) ] συνιστά την εξεύρεση ταχείας διευθέτησης για το καλό των ειρηνικών σχέσεων και της καλής γειτονίας στην περιοχή.

Στις 8 Απριλίου 1993, η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ) έγινε δεκτή, με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης, στα Ηνωμένα Έθνη με την προσωρινή ονομασία «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας – Former Yugoslav Republic of Macedonia –FYROM», έως ότου εξευρεθεί μια συμφωνημένη λύση.

1995 Η Ενδιάμεση Συμφωνία

Το 1995, η Ελλάδα και η Πρώην ΓΔΜ, συνομολόγησαν μια Ενδιάμεση Συμφωνία, η οποία επέβαλε έναν δεσμευτικό «κώδικα συμπεριφοράς». Τα δύο μέρη άρχισαν διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, οι οποίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα …

Η ΠΓΔΜ παραβιάζει συνεχώς αυτή τη Συμφωνία, προβάλλοντας εδαφικές βλέψεις κατά της Ελλάδας, με χάρτες, σχολικά βιβλία, εκδηλώσεις, ονοματοδοσίες κλπ, χρησιμοποιώντας παράνομα την ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας» ακόμη και σε διεθνείς οργανισμούς καθώς και σύμβολα που ανήκουν στην ελληνική ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά όπως τον Ήλιο της Βεργίνας, ο όποιος βρέθηκε το 1977 πάνω σε χρυσή λάρνακα στις ανασκαφές της Βεργίνας. Το σύμβολο αυτό, η ΠΓΔΜ το χρησιμοποίησε στην κρατική της σημαία την περίοδο 1992-1995, προκαλώντας εύλογα την Ελληνική αντίδραση. Μετά την «Ενδιάμεση Συμφωνία του 1995», το αντικατέστησε με σχηματοποιημένο ήλιο.

2008 Η ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε

Στη Διάσκεψη Κορυφής (Απρίλιος 2008) του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι, τα μέλη της Συμμαχίας, μετά από βέτο τη ελληνικής πλευράς, αποφάσισαν ομόφωνα να απευθυνθεί πρόσκληση στην ΠΓΔΜ για ένταξή της εφόσον λυθεί το ζήτημα του ονόματος, κατά τρόπο αμοιβαίως αποδεκτό.
Η ΠΓΔΜ, την 17η Νοεμβρίου 2008, προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης κατά της Ελλάδας, ισχυριζόμενη ότι η χώρα μας πρόβαλε αντίρρηση στην ένταξή της στο ΝΑΤΟ κατά τη Σύνοδο Κορυφής της Συμμαχίας στο Βουκουρέστι τον Απρίλιο του 2008.

Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης στην υπόθεση αυτή δεν εισήλθε στην ουσία της ονοματολογικής διαφοράς, σημειώνοντας ότι δεν έχει τη σχετική δικαιοδοσία και ότι η διαφορά πρέπει να επιλυθεί στο πλαίσιο που ορίζουν οι Αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας, μέσω διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.

Από πλευράς ΕΕ, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουνίου 2008, με ομόφωνη απόφασή του, αποφάσισε ότι η λύση του ζητήματος του ονόματος κατά τρόπο αμοιβαίως αποδεκτό αποτελεί θεμελιώδη αναγκαιότητα προκειμένου να γίνουν περαιτέρω βήματα στην ενταξιακή πορεία της ΠΓΔΜ προς την ΕΕ.

2012 – 2014 Νέες πρωτοβουλίες

Τον Οκτώβριο του 2012, ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών έστειλε επιστολή στον ομόλογό του της ΠΓΔΜ, με την οποία πρότεινε την υπογραφή μεταξύ των δύο χωρών Μνημονίου Κατανόησης, που θα θέσει το πλαίσιο και τις βασικές παραμέτρους για την οριστική επίλυση του ζητήματος της ονομασίας.
Η ελληνική πλευρά πρότεινε λύση που πρέπει να περιλαμβάνει συμφωνία επί του γεγονότος ότι οποιαδήποτε πρόταση οφείλει να εμπεριέχει σαφή και οριστικό προσδιορισμό του ονόματος που δεν θα αφήνει περιθώρια αμφιβολιών σχετικά με τη διάκριση μεταξύ του εδάφους της πρώην ΓΔΜ και περιοχών σε γειτονικές χώρες, ειδικότερα, της περιοχής της Μακεδονίας στη βόρεια Ελλάδα και ότι το συμφωνημένο όνομα θα χρησιμοποιείται έναντι όλων (erga omnes) και για όλους τους σκοπούς.
Στην απάντησή της, η πρώην ΓΔΜ, αν και ευχαρίστησε για την ελληνική πρωτοβουλία, επανέλαβε τις πάγιες θέσεις της και επί της ουσίας αντιπαρήλθε πλήρως την ελληνική πρόταση.

Το Δεκέμβριο 2012, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο με συλλογική και ομόφωνη απόφασή του αποφάσισε ότι η έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων της ΕΕ με την πρώην ΓΔΜ εξαρτάται από την εφαρμογή των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων, την προώθηση και τον σεβασμό των σχέσεων καλής γειτονίας και την επίλυση του ονοματολογικού, στο πλαίσιο των υπό τον ΟΗΕ διαπραγματεύσεων. Το Δεκέμβριο 2013 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, με συλλογική και ομόφωνη απόφασή του, δεν αποδέχθηκε την εισήγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για απόδοση ημερομηνίας έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Το Συμβούλιο αποφάσισε ότι θα επανεξετάσει την προοπτική αυτή εντός του 2014, στη βάση νέας ενημέρωσης από την Επιτροπή για την πρόοδο των μεταρρυθμίσεων και την πραγματοποίηση απτών βημάτων, από τα Σκόπια, για την προώθηση των σχέσεων καλής γειτονίας και την εξεύρεση αμοιβαία αποδεκτής λύσης στο θέμα του ονόματος στο πλαίσιο των, υπό τον ΟΗΕ, διαπραγματεύσεων.

2018 ;

Η επίσημη ιστοσελίδα του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, μεταξύ άλλων, σήμερα, αναφέρει:

http://www.mfa.gr/to-zitima-tou-onomatos-tis-pgdm/

///…Η Ελλάδα όχι μόνον δεν αντιτίθεται στην ευρωπαϊκή και ευρω-ατλαντική προοπτική της πρώην ΓΔΜ, αλλά αντιθέτως την υποστηρίζει. Με ελληνική συναίνεση η πρώην ΓΔΜ απέκτησε καθεστώς υποψήφιας χώρας στην ΕΕ και έφθασε στα πρόθυρα της ένταξης στο ΝΑΤΟ. Επίσης με ελληνική συναίνεση καταργήθηκε το καθεστώς των θεωρήσεων για τους πολίτες της γειτονικής χώρας. Βασική αντικειμενική προϋπόθεση, όμως, για τη συνέχιση και ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής και ευρω-ατλαντικής πορείας κάθε υποψήφιου κράτους είναι να ασπάζεται και να σέβεται στην πράξη τις θεμελιώδεις αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται ο οργανισμός στον οποίο επιδιώκει την ένταξή του, και ιδίως την αρχή των σχέσεων καλής γειτονίας που αποτελεί τη βάση μιας εταιρικής ή συμμαχικής σχέσης μεταξύ κρατών.

…Αντί η πρώην ΓΔΜ να αναγνωρίσει και να εκτιμήσει την ελληνική υποστήριξη στην ευρωπαϊκή και ευρω-ατλαντική πορεία της, συνήθως απαντά στις ελληνικές υποστηρικτικές χειρονομίες με νέες προκλήσεις και σκλήρυνση της στάσης της.
….Η ελληνική Κυβέρνηση καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια προς την κατεύθυνση αυτή. H Ελλάδα παραμένει σταθερά προσηλωμένη στη διαπραγματευτική διαδικασία υπό τον Ειδικό Μεσολαβητή του ΟΗΕ, κ. Nimetz.

…Η Ελλάδα είναι σταθερή στην ειλικρινή επιθυμία της για την επίτευξη μιας βιώσιμης συμφωνίας στο ζήτημα του ονόματος της πρώην ΓΔΜ. Η Ελληνική Κυβέρνηση έχει προτείνει ένα ρεαλιστικό και βιώσιμο πλαίσιο διευθέτησης, το οποίο στοχεύει στην εξεύρεση οριστικής λύσης στο θέμα του ονόματος. Η θέση μας είναι σαφής : σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό πριν από τη λέξη «Μακεδονία» που θα ισχύει έναντι όλων (erga omnes), για κάθε χρήση, εσωτερική και διεθνή…

Του Νίκου Παπανικολόπουλου*

thrakinea.gr