Μήπως έχεις «φόβο αποτυχίας»; | Μπορείς να τον νικήσεις!

Όλοι σιχαινόμαστε να αποτυγχάνουμε. Όμως για κάποιους ανθρώπους, η αποτυχία αποτελεί τόσο μεγάλη ψυχολογική απειλή, που το κίνητρό τους να την αποφύγουν υπερνικά το κίνητρό τους να επιτύχουν. Τελικά, σαμποτάρουν υποσυνείδητα τις πιθανότητες επιτυχίας τους με διάφορους τρόπους. Η αποτυχία μπορεί να προκαλέσει συναισθήματα όπως απογοήτευση, θυμό, ματαίωση, θλίψη, ενοχή και σύγχυση, τα οποία πάντως, παρότι δυσάρεστα, συνήθως δεν αρκούν για να προκαλέσουν μία τέτοιου είδους εκδήλωση του «φόβου της αποτυχίας».

Στην πραγματικότητα ο όρος «φόβος της αποτυχίας» είναι κάπως άστοχος, διότι δεν είναι αυτή καθ’ αυτή η αποτυχία που φοβούνται οι άνθρωποι που ταλαιπωρούνται από αυτόν. Πίσω του κρύβεται ο φόβος της ντροπής. Δεν είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί αδυνατούν να διαχειριστούν τα βασικά συναισθήματα της απογοήτευσης, του θυμού και της σύγχυσης που συνοδεύουν τέτοιες εμπειρίες, αλλά κυρίως το ότι η αποτυχία τους κάνει να αισθάνονται βαθιά ντροπή.

Η ντροπή είναι ένα τοξικό συναίσθημα. Διότι αντί να αισθανόμαστε άσχημα για τις πράξεις μας (ενοχή) ή τις προσπάθειές μας (μετάνοια), η ντροπή μας κάνει να αισθανόμαστε άσχημα γι’ αυτό που είμαστε. Η ντροπή φθάνει στον πυρήνα του Εγώ μας, της ταυτότητάς μας, της αυτο-εκτίμησής μας και της αίσθησης της συναισθηματικής μας ευημερίας.

Η επιβλαβής φύση της ντροπής καθιστά επείγουσα ανάγκη για τους ανθρώπους που έχουν το φόβο της αποτυχίας, να αποφύγουν τις ψυχολογικές απειλές που συνδέονται με αυτή, βρίσκοντας υποσυνείδητα τρόπους να μετριάσουν τις επιπτώσεις της (απλώς πιθανής αποτυχίας). Για παράδειγμα, εν όψει μίας συνέντευξης για μία θέση εργασίας, κάποιος σπαταλά πολύ χρόνο και χρήμα για να αγοράσει καινούρια ρούχα, τα οποία δε χρειάζεται όντως, αντί να καθίσει να μελετήσει καλύτερα την εταιρία. Αυτό του επιτρέπει να χρησιμοποιήσει μετά τη δικαιολογία «δεν είχα χρόνο να προετοιμαστώ πλήρως».

10 ενδείξεις ότι ίσως πάσχεις από τον «φόβο της αποτυχίας»

Τα ακόλουθα δεν είναι επίσημα διαγνωστικά εργαλεία, αλλά εάν αισθάνεσαι ότι αρκετά από αυτά τα κριτήρια είναι πολύ χαρακτηριστικά για εσένα (φυσικά, όλοι μας αισθανόμαστε έτσι σε κάποιο βαθμό), ίσως θελήσεις να εξετάσεις περισσότερο το θέμα:

1. Η αποτυχία σε κάνει να ανησυχείς τι σκέφτονται οι άλλοι για εσένα.
2. Η αποτυχία σε κάνει να ανησυχείς για την ικανότητά σου να επιδιώξεις το μέλλον που επιθυμείς.
3. Η αποτυχία σε κάνει να ανησυχείς ότι οι άνθρωποι θα πάψουν να νοιάζονται για εσένα.
4. Η ανησυχία σε κάνει να αμφισβητείς εάν είσαι αρκετά έξυπνος ή ικανός.
5. Η αποτυχία σε κάνει να ανησυχείς ότι θα απογοητεύσεις ανθρώπους των οποίων τη γνώμη εκτιμάς.
6. Τείνεις να λες εκ των προτέρων στους άλλους ότι δεν περιμένεις να επιτύχεις, προκειμένου να μειώσεις τις προσδοκίες τους.
7. Όταν αποτυγχάνεις σε κάτι, δυσκολεύεσαι να φανταστείς τι θα μπορούσες να είχες κάνει διαφορετικά, ώστε να επιτύχεις.
8. Συχνά σε πιάνουν την τελευταία στιγμή πονοκέφαλοι, στομαχικοί πόνοι ή άλλα σωματικά συμπτώματα που σε εμποδίζουν να ολοκληρώσεις την προετοιμασία σου.
9. Συχνά αποσπάσαι από δουλειές όχι τόσο σημαντικές, που τελικά σε αποτρέπουν από το να ολοκληρώσεις την προετοιμασία σου για κάτι πραγματικά σημαντικό.
10. Τείνεις να αναβάλεις και να «ξεμένεις από χρόνο» για να ολοκληρώσεις την προετοιμασία σου επαρκώς.

Έχω φόβο αποτυχίας. Τι μπορώ να κάνω;

Το πρωταρχικό πρόβλημα στην αντιμετώπιση του φόβου της αποτυχίας είναι ότι αυτός τείνει να λειτουργεί σε ασυνείδητο επίπεδο. Για παράδειγμα, μπορεί να αισθάνεσαι ότι είναι ουσιαστικής σημασίας να τελειώσεις με το γράψιμο των χριστουγεννιάτικων καρτών σου, διότι υποσχέθηκες να τις αποστείλεις πριν το τέλος της εβδομάδας –παρότι πρέπει επίσης να διαβάσεις για τις τελικές εξετάσεις σου.

Υπάρχουν όμως δύο σημαντικά πράγματα που μπορείς να κάνεις για να υπερνικήσεις τους τρόπους με τους οποίους ο φόβος της αποτυχίας μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά σου:

Αναγνώρισε και αποδέξου ότι έχεις το φόβο

Είναι σημαντικό να δεχθείς ότι η αποτυχία σε κάνει να αισθάνεσαι τόσο φόβο, όσο και ντροπή και να βρεις έμπιστους ανθρώπους με τους οποίους μπορείς να συζητήσεις αυτά τα συναισθήματα. Φέρνοντας τα συναισθήματα αυτά στην επιφάνεια, μπορείς να αποτρέψεις την έκφρασή τους μέσω ασυνείδητων προσπαθειών να σαμποτάρεις τον εαυτό σου. Λαμβάνοντας κατανόηση και υποστήριξη από άλλους ανθρώπους που εμπιστεύεσαι, θα ενισχυθούν τα θετικά συναισθήματα για την αξία σου –η αυτοπεποίθησή σου, ενώ ταυτόχρονα θα ελαχιστοποιηθεί η απειλή του να τους απογοητεύσεις. 

Εστίασε σε πτυχές υπό τον έλεγχό σου

Αναγνώρισε τις πτυχές της δουλειάς ή της προετοιμασίας στις οποίες έχεις εσύ τον έλεγχο και εστίασε σε αυτές. Αναζήτησε τρόπους να τροποποιήσεις πτυχές του εγχειρήματος που μοιάζουν να είναι εκτός του ελέγχου σου, έτσι ώστε να ανακτήσεις τον έλεγχό τους. Για παράδειγμα, εάν για πολύ καιρό αποτυγχάνεις να βρεις δουλειά απλώς γιατί «δεν ξέρεις τους σωστούς ανθρώπους», θέσε στόχο να διευρύνεις το δίκτυο στο οποίο απευθύνεσαι, ψάχνοντας στις επαφές σου στο ηλεκτρονικό σου ταχυδρομείο, το Facebook και γενικότερα τα κοινωνικά δίκτυα στα οποία συμμετέχεις. Ζήτησε τη βοήθεια όλων όσων ξέρεις ότι ίσως θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Ακόμα κι αν δεν δραστηριοποιούνται στο δικό σου πεδίο, ίσως γνωρίζουν κάποιον στη σωστή θέση.