Με ιδιαίτερη επιτυχία και μεγάλη συμμετοχή κοινού ολοκληρώθηκαν οι εργασίες του Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου «Οι Πομάκοι της Θράκης: Πολυεπιστημονικές και διεπιστημονικές προσεγγίσεις», το οποίο συγκλήθηκε στην Κομοτηνή από την Παρασκευή 17 ως την Κυριακή 19 Μαρτίου 2017. Το συνέδριο διοργανώθηκε από το «Εργαστήριο Φυσικής Ανθρωπολογίας» και το «Εργαστήριο Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας» του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, στα πλαίσια του εορτασμού των 25 χρόνων από την ίδρυσή του, ως επιστέγασμα των σχετικών εκδηλώσεων.

Όπως και ο τίτλος του συνεδρίου πρόβλεπε, πραγματοποιήθηκαν τις μέρες αυτές από 45 ομιλητές 38 πολυεπιστημονικές και διεπιστημονικές προσεγγίσεις, που παρότι δεν έλυσαν όλα τα ζητήματα – και πώς άλλωστε θα ήταν δυνατό αυτό – ωστόσο προώθησαν σημαντικά την έρευνα των Πομάκων, σε πολλά επίπεδα. Επιστήμονες από την Ελλάδα, αλλά και από τη Γερμανία, την Αυστρία, την Ιορδανία, την Ολλανδία, τη Βουλγαρία και την Τουρκία ένωσαν τις δυνάμεις τους για έναν κοινό σκοπό: την πληρέστερη μελέτη της φυσικής ανθρωπολογίας, της ιστορίας και του πολιτισμού των Πομάκων.

Το συνέδριο, στο πλαίσιο του οποίου λειτούργησε έκθεση λαογραφικού υλικού από το «Σύλλογο Πομάκων Ξάνθης», ολοκληρώθηκε με τη συζήτηση στρογγυλής τράπεζας, στην οποία συζητήθηκε το μέλλον των πομακικών σπουδών, με την εξαγωγή συμπερασμάτων και με προβολή του ντοκυμανταίρ «Η Νύφη του Καθρέφτη», με την ευγενική προσφορά του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης – Αγγέλα Γιαννακίδου και με συναυλία πομακικών παραδοσιακών τραγουδιών. Αξίζει να σημειωθεί ότι όσοι ομιλητές δεν μπόρεσαν να προσέλθουν, έστειλαν τα πλήρη κείμενα των ανακοινώσεών τους, τα περισσότερα των οποίων διαβάστηκαν, ενώ βεβαίως θα συμπεριληφθούν και στα έντυπα πρακτικά που θα εκδοθούν.

Πολλά ζητήματα συζητήθηκαν, που είχαν να κάνουν με την ιστορία, τη γλώσσα, τον πολιτισμό, αλλά και τη βιολογική υπόσταση των Πομάκων της Θράκης. Η ίδια η φύση του αντικειμένου του συνεδρίου δικαίωσε νομίζω την επιλογή να οργανωθεί σε πολυεπιστημονική και διεπιστημονική βάση, καθώς μόνο έτσι μπορούμε να οδηγηθούμε σε συμπεράσματα που αποτελούν συνδυασμό των πορισμάτων διαφόρων επιστημονικών προσεγγίσεων. Το έδειξε αυτό άλλωστε και η συζήτηση στρογγυλής τράπεζας, στην οποία έγιναν ουσιαστικές και μεστές τοποθετήσεις και παρατηρήσεις.

Ελπίζουμε ότι ο επιστημονικός διάλογος που ξεκίνησε εδώ, δεν θα σταματήσει. Θα προσπαθήσουμε να συνεχιστεί, γιατί μόνο μέσα από αυτόν μπορούμε να έχουμε πορίσματα έγκυρα και βάσιμα. Σε μια εποχή κατά την οποία οι κάθε είδους εθνικισμοί έχουν κάνει και πάλι επιθετική την παρουσία τους στον βαλκανικό χώρο, η νηφάλια επιστημονική σκέψη μπορεί να αποτελέσει αντίδοτο, καθώς δείχνει στους λαούς κυρίως αυτά που τους ενώνουν, και όχι εκείνα που τους χωρίζουν. Οι Πομάκοι της Θράκης, ακριβώς λόγω της μεθοριακότητας την οποία βιώνουν, θα μπορούσαν να αποβούν συνδετικό παράγοντα των χωρών της περιοχής, και όχι έναυσμα και αφορμή ποικίλων γεωπολιτικών ανταγωνισμών.

Από τα όσα ανακοινώθηκαν στο συνέδριο, αλλά και από την παλαιότερη γνωστή βιβλιογραφία, προκύπτει ότι στη σχετική με τους Πομάκους βιβλιογραφία συχνά πρυτανεύουν είτε πολιτικές σκοπιμότητες, είτε ερασιτεχνικές και αβάσιμες επιστημονικά πρακτικές, παραλλήλως με τις επιστημονικά τεκμηριωμένες έρευνες, οι οποίες κατά καιρούς εμφανίζονται, Ευελπιστούμε ότι το συνέδριό μας θα συμβάλλει καθοριστικά στην αλλαγή αυτής της κατάστασης, και στην θεμελίωση ενός πνεύματος διεπιστημονικής και πολυεπιστημονικής συνεργασίας, μέσω της οποίας θα προχωρήσει τα επόμενα χρόνια η έρευνα.

Από τις ανακοινώσεις του συνεδρίου προέκυψε ότι οι Πομάκοι είναι μια ξεχωριστή βαλκανική εθνοτική ομάδα, η ιστορία και ο πολιτισμός της οποίας πρέπει να μελετηθούν συστηματικά, διεπιστημονικά και πολυεπιστημονικά. Για το λόγο αυτό το συνέδριο στην ολομέλειά του αποφάσισε να προτείνει στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης την ίδρυση ειδικού πανεπιστημιακού ερευνητικού ινστιτούτου, για τη μελέτη των ζητημάτων αυτών.

Με τον τρόπο αυτό θα επιτευχθεί η παγίωση ενός επιστημονικού δικτύου των ερευνητών που μελετούν πομακικά θέματα, ώστε με την επαφή και τη συνεργασία μας να προχωρήσει η σχετική με τους Πομάκους έρευνα. Αυτό θα γίνει και με τη θεσμοθέτηση ανά τακτά χρονικά διαστήματα της διοργάνωσης των επομένων συνεδρίων της ίδιας σειράς, ώστε να αποκτήσει η επιστημονική αυτή διοργάνωση το κύρος ενός σταθερού επιστημονικού θεσμού, με την απαραίτητη έκδοση των πρακτικών των συνεδρίων, η οποία θα αποτελέσει την καλλίτερη βιβλιογραφική τεκμηρίωση όσων θα παρουσιάζονται και θα συζητούνται.

Η πρόεδρος του συλλόγου Πομάκων σε μία σπάνια συνέντευξη μιλάει για τα όνειρά της και τους αγώνες της

«Όταν ξεπερνάς το φόβο γίνεσαι ελεύθερος άνθρωπος»

«Για τον Πομάκο είναι προνόμιο που ξέρει πολλές γλώσσες. Αν ήμασταν Τούρκοι δεν θα ξέραμε τόσες γλώσσες»

«Θέλουμε να διδάσκεται στα σχολεία η μητρική μας γλώσσα»

«Άλλο η Τουρκία και άλλο η θρησκεία»

Η Εμινέ Μπουρουτζή από το Δημάριο Ξάνθης  είναι μία σκληρά εργαζόμενη νέα γυναίκα με τρία παιδιά που αγωνίζεται για τα δικαιώματα των γυναικών και για τα γλωσσικά δικαιώματα των Πομάκων. Είναι πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Πομάκων Ν. Ξάνθης. Είναι επίσης μία καταξιωμένη τραγουδίστρια που τραγουδά με τρόπο μοναδικό τα παραδοσιακά πομάκικα τραγούδια. Έχει εμφανιστεί σε πάρα πολλές συναυλίες στην Ελλάδα (Ξάνθη, Κομοτηνή, Αλεξανδρούπολη, Δράμα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Βόλος) και στο εξωτερικό (Γαλλία).

Ως εκπρόσωπος των Ελλήνων Πομάκων συμμετείχε σε διεθνείς συναντήσεις στις Βρυξέλλες και τη Βαρσοβία το 2009 και το 2016 στο πλαίσιο της διεθνούς συνδιάσκεψης του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (OSCE). Στις 1-21 Μαΐου 2016 έλαβε μέρος σε μία παγκόσμια συνάντηση στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, όπου είχε την τιμή να μιλήσει από κοντά με τον πρώην πρόεδρο των Η.Π.Α. Barack Obama.

Ακολουθεί μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη που έδωσε η Εμινέ Μπουρουτζή στον εκπαιδευτικό Ν. Κόκκα, όπου μιλάει για τα τραγούδια και τα έθιμα των Πομάκων της Ξάνθης, για τη μητρική τους γλώσσα και τη ανάγκη διατήρησης της πλούσιας πολιτιστικής τους κληρονομιάς.

Πώς ήταν το Δημάριο στα παιδικά σου χρόνια; Τι αναμνήσεις έχεις;

Επειδή ήμασταν τρία κορίτσια στο πατρικό μου σπίτι και ένα αγόρι και επειδή τα κορίτσια ήτανε μεγαλύτερα από τον αδερφό μου, κάθε μέρα μαζευόντουσαν τα κορίτσια από τη γειτονιά και οι ξαδέρφες μου, κάνανε νυχτέρι , mejô, πλέκανε, βελόνιαζαν καπνό, παστάλιαζαν, κόβανε κουρελούδες  για να φτιάξουνε κιλίμια. Επειδή η μαμά μου είχε διώροφο σπίτι, κάτω είχανε την αποθήκη, zamalítsa λέγεται στα πομάκικα, και είχανε αργαλειό. Εκεί φτιάχνανε με τη σειρά οι γυναίκες απ’ το χωριό για τις προίκες των κοριτσιών τους. Από το 1984 που θυμάμαι μέχρι και το 1995 που παντρεύτηκα και μετά ήταν πάρα πολύ ζωντανό το σπίτι της μάνας μου. Αυτό ήταν η poprâlka, ομαδική εργασία. Τα αγόρια δε μπαίνανε μέσα. Μόνο στην πόρτα.  Για να μπορούν ναρθούν τα αγόρια και να ξέρουν πού έχει νυχτέρι, ξεκινούσανε πρώτα το τραγούδι. Το χωριό είναι μικρό. Κι όταν ειδικά είναι βράδυ, ησυχία, όταν ξεκινούσαν τα κορίτσια να τραγουδάνε, ανοίγανε το παράθυρο και από το παράθυρο προς τα έξω τραγουδούσανε για να ακουστούν ότι υπάρχει poprâlka, mejô.

Υπάρχουν κάποια τραγούδια που τα λένε ειδικά στο mejô;

Υπάρχουνε πάρα πολλά τραγούδια. Για παράδειγμα ένα πολύ απλό που μου έχει μείνει. Εάν σε κάποια κοπέλα άρεσε ένα αγόρι, για να μπορεί να τον τσιγκλίσει και να τον πειράξει έλεγαν το τραγούδι:

Kólko mi mílo i drágo

Fatmé Sabría da zôme

[Πόσο μου αρέσει

Η Φατμέ το Σαμπρή να πάρει]

Ενώ ο Σαμπρής θέλει αυτήν. Ήτανε πρόκληση. Αν ήθελε το αγόρι να δώσει απάντηση έλεγε:

Púkni se trôsni, momínko

Ya shte da zémam Emenínka

[Ράγισε, σκάσε, κοριτσάκι

Εγώ θα πάρω τη μικρή Εμινέ]

Δηλαδή εσένα θα πάρω, δε θα πάρω τη Φατμέ. Αυτή ήταν η απάντηση, επειδή δε μιλούσαν μεταξύ τους. Και μετά μαζευόντουσαν. Ερχόντουσαν τα αγόρια δύο-δύο και μετά μαζευόντουσαν καμιά τριανταριά.

Εκεί που δουλεύανε οι γυναίκες, υπήρχαν κάποια τραγούδια που λέγανε μεταξύ τους; Πώς τραγουδάγανε;

Τραγουδάγανε δυο-δυο. Αν ήτανε τριάντα κορίτσια, ξεκινούσε η μία γωνία μέχρι που να κάνει τον κύκλο ως την άλλη. Το ίδιο τραγούδι. Το ξέρανε όλοι. Δεν υπήρχε κοπέλα που να μην ξέρει τραγούδι. Ένα παράδειγμα:

Ya da si zémam gálenono

Gálenono,slâdenono.

[Εγώ να πάρω τον αγαπημένο μου

Τον αγαπημένο μου, αυτόν που με ακολουθεί]

Και μετά συνέχιζαν άλλες δύο το τραγούδι, μέχρι που να τελειώσει. Γινότανε ένας κύκλος.

Τι άλλα τραγούδια έλεγαν στο Δημάριο;

 Όταν είναι καλοκαίρι και σπάγανε καπνό, από το ένα χωράφι στο άλλο χωράφι τραγουδάγανε τα αγόρια ή τα κορίτσια. Για παράδειγμα έλεγαν τα αγόρια:

Momínko maríhúbovo

Yásnono slóntse yogrélo

[Κοριτσάκι, μαρή, όμορφο

Λαμπερός ήλιος βγήκε]

Δηλαδή ότι κάνει πολύ ζέστη και να σηκωθούμε να φύγουμε. Ενημερώνανε τα αγόρια από την απέναντι πλαγιά ότι «εμείς φεύγουμε». Κι εμάς μας είχε πει, το θυμάμαι χαρακτηριστικά, η θεία μου η συγχωρεμένη να πούμε ένα τραγούδι:

Yunáche lúdo yi mládo

Méne ye máyka uchíla

Pod Yagúsovo slóntsitse

Tébe ye máykati uchíla

Pod yoréhova sântsitsa]

[Παλικάρι τρελό και νέο,

Εμένα η μάνα μου με έχει εκπαιδεύσει

Κάτω από τον Αυγουστιάτικο ήλιο

Εσένα η μάνα σου σε έχει (κακο)μάθει

(και είσαι) κάτω απ’ τη σκιά της καρυδιάς]. 

Το mejô δεν ήταν μόνο νύχτα, αλλά και μέρα. Είτε για να σπάσουμε καπνό είτε για να βγάλουμε πατάτες . Αν πάνε το πρωί 4 η ώρα τα ξημερώματα για σπάσιμο καπνού στο χωράφι, το τραγούδι ξεκινούσε μόλις έβγαινε ο ήλιος, λίγο να ζεσταθούν.

Να μιλήσουμε για τα σχολικά χρόνια

Ξεκίνησα το Δημοτικό Σχολείο το 1984. Ήταν πολύ ωραία εκείνα τα χρόνια. Ήμασταν ογδόντα παιδιά. Μετά έγιναν εξήντα, μετά έγιναν πενήντα και τώρα είναι περίπου εικοσιπέντε. Τελείωσα το Δημοτικό το 1992. Μετά κατέβηκα στην Ξάνθη. 

Εκείνα τα χρόνια πώς το γιόρταζαν το μπαϊράμι στο Δημάριο;

Κατ’ αρχάς, τρεις μέρες πριν τη γιορτή κατέβαιναν από το χωριό όλοι οι γονείς με το μεγαλύτερο παιδί για να αγοράσουνε παπούτσια,  και υφάσματα. Για να είναι έτοιμοι για το μπαϊράμι φορούσαν τα καινούργια. Το πρωί σηκωνότανε ο πατέρας ή ο παππούς και πηγαίνανε στο τζαμί. Περιμέναμε μέχρι να έρθουν αυτοί από το τζαμί εμείς έπρεπε να είμαστε έτοιμοι, με τα καινούργια μας τα ρούχα. Μετά πηγαίναμε ή στις γιαγιάδες ή στις θείες, στη μεγαλύτερη αδελφή της μαμάς ή στη μεγαλύτερη αδελφή του μπαμπά. Πηγαίναμε πρώτα στους συγγενείς και μετά το απόγευμα  πηγαίναμε τα κορίτσια στο μπαϊράμ. Υπήρχε στις δύο γειτονιές lûlka (κούνια).  Τα αγόρια ετοιμαζόντουσαν ενάμιση-δύο μήνες πριν. Πηγαίνανε, φέρνανε εκείνες τις κολόνες τις μεγάλες και φτιάχνανε την κούνια. Μετά μάζευαν όλα τα παλικάρια του χωριού λεφτά για να πάρουν το σχοινί. Υπήρχανε δύο κούνιες. Τα κορίτσια από τον πάνω μαχαλά κατεβαίνανε στον κάτω μαχαλά και από τον κάτω μαχαλά στον πάνω μαχαλά. Το Κουρμπάν Μπαϊράμ ήτανε εφτά μέρες και το Σεκέρ Μπαϊράμ ήτανε πέντε μέρες.  

Στο Εντρελέζ τι γινότανε;

Την πρώτη μέρα του Εντρελέζ, 6 Μαΐου, μας ξυπνούσε η μαμά μου από τις πέντε η ώρα το πρωί. Είναι η μέρα που ξυπνάμε πολύ νωρίς, έτσι ώστε όλο το καλοκαίρι να μην είμαστε τεμπέληδες. Κάναμε τις δουλειές του σπιτιού, μαγειρεύαμε, φτιάχναμε πράγματα και μετά πηγαίναμε στο λιβάδι. Εμείς είχαμε ένα μέρος που λεγότανε Chükyé ή στο Dólne Lüvádye [πάνω λιβάδι]. Επειδή ο μπαμπάς μου ήταν τσομπάνος με αγελάδες, πηγαίναμε και τον βρίσκαμε και τρώγαμε μετά planíno [μεσημεριανό] όλοι μαζί. Μαζεύαμε λουλούδια, aglîk λέγεται ένα λουλούδι ή kúkuvichka. Φτιάχναμε μπουκέτα και τα φέρναμε σπίτι. Φτιάχνανε και κούνιες. Υπήρχαν στο χωριό δύο φορτηγάκια κλούβες. Μαζευόμασταν, μπαίναμε στις κλούβες και πηγαίναμε στις Θέρμες. Συγκεντρώνονταν εκεί απ’ όλα τα χωριά: Εχίνο, Θέρμες, Μελίβοια, Κοτύλη… Στις Θέρμες γινότανε και ένα παζάρι και μετά γνωριζόμασταν από το ένα χωριό στο άλλο και γινόμασταν poséstrimi, αδελφικές φίλες και ανταλλάσσαμε δώρα. 

Οι άντρες τραγουδούσαν κι αυτοί τραγούδια;

Οι άντρες τραγουδούσαν κι αυτοί, όχι τόσο στο καφενείο αλλά περισσότερο στα χωράφια, στο νυχτέρι. Το τραγούδι που θα ξεκινούσε ο άντρας μπορούσε να το συνεχίσει γυναίκα. Ή άμα το ξεκινούσε η κοπέλα, να το συνεχίσει ο άντρας.

Όταν κατέβηκες στην Ξάνθη ήξερες λίγα ελληνικά

Καθόλου. Όταν παντρεύτηκα και ήμουνα στην Ξάνθη συνεχιζόντανε αυτό που γίνονταν στο χωριό. Η παντρεμένη πήγαινε στη γειτόνισσα που ήτανε απ’ τα χωριά που έχουν κατεβεί στην Ξάνθη ή σε κάποια γειτόνισσα που είναι τουρκογενής ή σε συγγενικά και φιλικά πρόσωπα.  Μετά αποφάσισα να γραφτώ στο Εσπερινό Γυμνάσιο. Μου άρεσε πάρα πολύ η ελληνική γλώσσα, δεν ξέρω γιατί. Έκανα δύο-τρεις φίλες χριστιανές και τους είχα πει: « Ό,τι λάθος κάνω, θέλω να με διορθώνετε». Ολοκλήρωσα και το Γυμνάσιο, τελείωσα και την πρώτη τάξη του Λυκείου και τώρα θα πάω δευτέρα.

Πώς βγήκε οπρώτος σου δίσκος με πομάκικα τραγούδια;

 Το πρώτο cd που έβγαλα ήτανε με το ΠΑΚΕΘΡΑ το 2006. Αποφάσισα μέσα σε ένα βράδυ να βγει το cd.  Όταν ανακάλυψαν το cd ότι υπάρχει, ξεκίνησαν να με παίρνουν τηλέφωνο και να μου λένε:  «Αυτή η φωνή δεν είναι δική σου. Είναι δική μου».  Με την κόρη μου τη Κεζμπάν που είχαμε πει ένα τραγούδι, νόμιζαν ότι έχω ηχογραφήσει κάποιον από κάπου.  Χάρηκα πολύ. Αλλά υπήρχαν και αντιδράσεις. Αφού με πήραν τηλέφωνο, θυμάμαι και ονόματα. Με ρώταγαν πώς το σκέφτηκα, πού το ηχογράφησα, ποιος το ηχογράφησε. Και μετά ανακοινώθηκε στο τζαμί του Δημαρίου ότι μία από τα χωριά τα δικά μας τραγουδάει. 

Το πρώτο cd ήτανε αυθεντικό, μόνο με φωνή. Το δεύτεροcd γίνεται  σε στούντιο της Καβάλας το 2008 με την επιμέλεια του Γιάννη Κακάρα και συνοδεία μουσικών.

Αυτό το δουλέψαμε αρκετά. Ήτανε παράξενο για μένα, γιατί τόχω δει μόνο στις τηλεοράσεις.  Ήμουνα πολύ ενθουσιασμένη και έλεγα ότι ήρθε η στιγμή να κάνω κι εγώ αυτό το πράγμα. Αλλά μ’ άρεσε όμως.  Υπήρχε ήδη μια εμπειρία. Είχα ήδη ξεκινήσει να ασχολούμαι με αυτό. Τραγούδησε και η κόρη μου η Κεζμπάν, η οποία χάρηκε πάρα πολύ.

Τρία χρόνια μετά, το 2011, κυκλοφορεί ένα νέο cd με τίτλο «Νουριέ γιε μπόλνα λέγκναλα» με τη μουσική επιμέλεια του Βαγγέλη Δωρόπουλου και χρηματοδότηση από το ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος». 

Κουραστήκαμε πάρα πολύ. Ξεκινήσαμε δέκα η ώρα το πρωί να κάνουμε ηχογράφηση. Οκτώ ώρες προσπαθούσαμε και δε μπορούσα να βγάλω τίποτα. Από τις έξι η ώρα το απόγευμα μέχρι τις εφτά έβγαλα όλο το cd. Πώς έγινε αυτό δε μπόρεσα να το καταλάβω. Αφού πήγαμε για φαγητό να φάμε κι έλεγα «Γιατί δε μπορώ να το κάνω;» Και πάμε στο στούντιο. Μέσα σε μία ώρα, τα έβγαλα όλα. Ο κατάλογος με συναυλίες ξεκινά από το 2007 στο ξενοδοχείο «Νατάσα» της Ξάνθης, μετά στη Διομήδεια είχε κάνει μια εκδήλωση το Μουσικό Γυμνάσιο, στην Αλεξανδρούπολη,  στην Κομοτηνή, στην Ηλιούπολη στην Αθήνα και στη Γαλλία, όταν παρουσιάστηκε το ντοκιμαντέρ του Δημήτρη Κιτσικούδη Mlógo dúmish mlógo pláchesh (Πολύ μιλάς πολύ κλαις). Είχα τραγουδήσει κι εκεί. Ήτανε πάρα πολύ ωραία. Ήτανε εντυπωσιακό για μένα το πόσο πολύ λατρεύουν την παράδοση κι εμείς την έχουμε εδώ πέρα και την κλωτσάμε, όπως μπορούμε, να τη διώξουμε. Είναι πάρα πολλές οι συναυλίες: Δράμα, στην Κομοτηνή, στον Ίμερο Ροδόπης, στο Δημοτικό Αμφιθέατρο Ξάνθης, στο Βελλίδειο της Θεσσαλονίκης το 2013, στο Μέγαρο Μουσικής Κομοτηνής με την Αρετή Κετιμέ, στα ΤΕΙ Πάτρας, στην Αλεξανδρούπολη, στο Βόλο…

Στις 19 Απριλίου 2008 γίνεται η πρώτη Πομάκικη Βραδιά. Ήτανε μια μεγάλη εκδήλωση που διοργανώθηκε από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Πομάκων Ν. Ξάνθης.

Και τότε ήτανε πολύ πιεστικά για μένα, γιατί με το που μάθανε ότι θα γίνει αυτή η εκδήλωση και θα τραγουδήσω εγώ, με παίρνει ένας  ξάδερφός μου τηλέφωνο και μου είπε ότι «θα χυθεί αίμα». Επειδή σέβεσαι και αγαπάς τους γονείς σου και τα παιδιά σου, λες: «Νάναι αλήθεια;» Από την άλλη, όμως, αποφάσισα και είπα: «Αν είναι να χυθεί αίμα, ας χυθεί». Και όλοι το απολαύσαμε. Περάσαμε πάρα πολύ ωραία.

Τι περιμένουμε να γίνει στο μέλλον;

Αν βρούμε χορηγούς, έχουμε σκοπό να βγάλουμε πολλά cd.  Υπάρχουν πάρα πολλά τραγούδια που δεν έχουν καταγραφεί. Θέλω το επόμενο cd  να είναι με κάποια τραγούδια που έχει καταγράψει ο κύριος Πέτρος Θεοχαρίδης. Ίσως από εκείνα τα τραγούδια να ξεχωρίσω κάποια τραγούδια για να τα πω εγώ για να τον τιμήσω δύο φορές. 

Να πούμε λίγα λόγια για τον Πολιτιστικό Σύλλογο Πομάκων Ξάνθης

Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πομάκων Ν. Ξάνθης ιδρύεται το 2006. Οι πρώτες εκλογές έγιναν στις 14 Σεπτεμβρίου του 2007. Από τότε ξεκινούν μία σειρά δραστηριότητες: εκδόθηκε ένας χάρτης με τα πομακοχώρια, εκδόθηκαν πομάκικα παραμύθια, ημερολόγια, cd, το βιβλίο του Πέτρου Θεοχαρίδη «Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα», συνταγές μαγειρικής από τα πομακοχώρια, φωτογραφικό λεύκωμα. Αυτές οι εκδόσεις έγιναν με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Σταύρου Νιάρχου.  Έχουνε γραφτεί πολλά μέλη. Υπάρχουν νέα παιδιά που θέλουν να γραφτούν. Προσπαθούμε να εμπλουτίσουμε το σύλλογο. Το έχω πει σε πολλές συνεντεύξεις, θα το πω άλλη μία φορά: επάνω στην περιοχή οι άντρες είναι οι άρχοντες και οι γυναίκες είναι οι καταπιεσμένες.  Κι εγώ επειδή είμαι μία από τις γυναίκες της περιοχής, ό,τι περνάει από το χέρι μου να το κάνω, θα το κάνω. Όσο μπορώ να βοηθήσω, θα βοηθήσω.  Στοχεύουμε να εκδώσουμε ένα νέο βιβλίο του Σεμπαϊδήν Καραχότζα, με μεταφράσεις ελληνικής και αγγλική ποίησης στα πομακικά.

Μία σημαντική δραστηριότητα του συλλόγου Πομάκων ήταν η ίδρυση Λαογραφικού Μουσείου των Πομάκων.

Συγκεντρώθηκαν παραδοσιακά αντικείμενα, φορεσιές, τερλίκια, κεντήματα, αργαλειοί, μουσικά όργανα. Δημιουργήθηκε βιβλιοθήκη. Αγοράστηκαν ραπτομηχανές, οι οποίες χρησιμοποιούνται για μαθήματα ραπτικής. Το Μουσείο φιλοξενείται στο Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης χάρη στην κυρία Βιργινία Τσουδερού. Ήταν ένα πρωινό που είχα πάει στο ξενοδοχείο «Ελισσώ» και μου είπε επί λέξει η κυρία Τσουδερού: «Τι θέλεις, παιδί μου;» Λέω: «χώρο για μουσείο». Μου λέει: «Αν ερχόταν άντρας  από το σύλλογο, δε θα σας έδινα χώρο. Επειδή έχω αδυναμία στις γυναίκες της περιοχής των πομακοχωρίων, όσο υπάρχει ο σύλλογος, θα υπάρχει και το κομμάτι που θα μπορείτε να φιλοξενείστε». Το μουσείο έχει μέλλον και μπορεί να εμπλουτιστεί και με νέα συλλεκτικά κομμάτια.

Εκτός από τις λαογραφικές , εκδοτικές και μουσικές δράσεις υπάρχει και μία αντιπροσώπευση του συλλόγου σε διεθνή συνέδρια.

Πρώτη φορά είχαμε πάει στις Βρυξέλλες. Η Σαμπιχά Σουλεϊμάν εκπροσώπησε το σύλλογο των Ρομά και εγώ το σύλλογο Πομάκων.  Στις 29-30 Σεπτεμβρίου  2009 ο σύλλογος εκπροσώπησε τους Πομάκους της Ξάνθης στο συνέδριο του Οργανισμού για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη, που έγινε στην Πολωνία. Ανάλογο συνέδριο έγινε και το 2016.  Μιλώντας στα διεθνή συνέδρια για τα γλωσσικά δικαιώματα των Πομάκων ζητάμε: 1ον  να αφήσουν τους Πομάκους να εκφράζονται και να μην καταπιέζονται.  2ον Να υπάρχει σωστή εκπαίδευση και να γίνουν δημόσια ελληνόφωνα σχολεία στα πομακοχώρια.  3ον Εφόσον δεν υπάρχουν δημόσια ελληνόφωνα σχολεία, να κατεβάζουν τα παιδιά σε δημόσια ελληνόφωνα σχολεία στην πόλη. Όπως γίνεται δωρεάν  μεταφορά μαθητών με λεωφορεία για τα μειονοτικά, που είναι ιδιωτικά σχολεία, να γίνεται δωρεάν μεταφορά από το ελληνικό κράτος στα δημόσια ελληνόφωνα σχολεία. Όπως ξέρουν και κάνουν ΠΡΟΚΑΤ σε μειονοτικά σχολεία, γυμνάσια και λύκεια, να κάνουν ΠΡΟΚΑΤ και στα δημόσια ελληνόφωνα σχολεία, για να μπορούν να χωράνε τα παιδιά. Αν δεν μπορούν να το κάνουν αυτό, τουλάχιστον να γίνονται επιπλέον μαθήματα. Όπως βρίσκουνε χρόνο για τα παρασχολεία, να βάλουν εκπαιδευτές να προετοιμάζουν τα παιδιά για το γυμνάσιο, για το λύκειο, για τις πανελλήνιες κλπ.

Η ελληνική Πολιτεία με τους φορείς της (το Υπουργείο Παιδείας, τις τοπικές αρχές) έχουν βοηθήσει τις προσπάθειες του συλλόγου Πομάκων;

Όχι!   Έχουμε στείλει δύο φορές επιστολή ότι θέλουμε να διδάσκεται στα σχολεία η μητρική μας γλώσσα. Μας είχανε πει ότι δε γίνεται αυτό γιατί δεν υπάρχουν γλωσσολογικές μελέτες.  Αυτό δεν ισχύει. Υπάρχουν πολλές μελέτες για τη γλώσσα μας. Το 2013 εκδόθηκε από το Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου το τρίτομο έργο του Παναγιώτη Παπαδημητρίου «Λαλιές των Πομάκων της Ελληνικής Ροδόπης». Συνολικά 2.297 σελίδες!  Τα παιδιά μας μπορούν να διδαχθούν τη γλώσσα τους πολύ καλύτερα από ότι διδάσκονται τα τουρκικά.  Άκουσα που είχανε πει ότι θα περάσουνε NOVA  στα χωριά για να πιάνουνε κανάλια. Κατά την άποψή μου, θα διαθέσουν πάρα πολλά χρήματα γι αυτό. Έχουν λύσει τα προβλήματα της εκπαίδευσης για να προχωρήσουν στην παροχή τηλεοπτικών δεκτών; Θεωρώ ότι δεν τα έχουν λύσει. Κι εφόσον θέλουν τόσο πολύ να βοηθήσουν τη μειονότητα γιατί δεν περνάνε internet;  Ο νέος θα ασχοληθεί με το internet. Δε θα ασχοληθεί με τη NOVA. Για μένα αυτή είναι η ανοησία που κάνει η πολιτική: παίζει σε πλάτες απλών και αθώων ανθρώπων.  Το τι είναι ο καθένας δε με αφορά. Πριν δύο χρόνια είχαμε πάει σε ένα συνέδριο στην Κομοτηνή. Πλήρωνες 50 ευρώ για να συμμετέχεις. Έβλεπα ότι υπάρχουν εκεί πέρα τερλίκια, δήθεν τουρκικά, πλεκτά, φαγητά. Όλα αυτά ήταν πομάκικα.

Τα πολιτικά κόμματα μοιάζουν να αδιαφορούν για τα γλωσσικά δικαιώματα των Πομάκων. Πώς νοιώθουν οι νέοι Πομάκοι όταν βλέπουν να εγκαταλείπεται η μητρική τους γλώσσα;

Δεν ασχολούνται. Τους ενδιαφέρει μόνο να περάσουν κάπου, να σπουδάσουν, να πάρουν ένα πτυχίο, να ενταχθούν όπου μπορούνε. Αγρότες πλέον δεν υπάρχουν. Όλοι είναι στα ναυπηγεία. Κτηνοτρόφοι δεν υπάρχουν. Παλιά φτιάχνανε ξερολιθιές (garmádi) με πέτρες. Τώρα δε φτιάχνουν. Όλα αυτά προσπαθούν να τα εξαφανίσουν. Όταν λέει ο ψευτομουφτής ότι είμαστε Πομάκοι-Τούρκοι-Μουσουλμάνοι-Έλληνες  πολίτες, τέσσερα και πέντε σε ένα δε γίνεσαι. Εγώ ξέρω από τον πατέρα μου ότι είμαστε Πομάκοι , μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα και Έλληνες πολίτες. Τούρκοι δεν υπάρχουν. Γιατί αν υπήρχαν οι Τούρκοι, δεν θα τους λέγαμε τους Τσατάκηδες (τουρκογενείς) ότι είναι Τσατάκηδες. Και ούτε θα τους κατεβάζαμε πατάτες, γιατί στα παλιά τα χρόνια κάνανε ανταλλαγή. Παίρνανε καλαμπόκι, τους δίναμε πατάτες. Ξέρετε πόσες φορές θέλανε να κάνουν μικτό γάμο Τσατάκη-τουρκογενή με Πομάκο. Ούτε καν πιστεύω να υπάρχει. Με χριστιανούς και χριστιανές έχουν γίνει μικτοί γάμοι. Και δεν υπάρχει πρόβλημα. Πολλοί μπερδεύονται και πολλοί φοβούνται. Βλέπουμε μουσουλμάνους αλλά και χριστιανούς που είναι σε σημαντικές θέσεις να φοβούνται να αγγίξουν τα μειονοτικά θέματα.  Αν δεν υπήρχε ο φόβος των πολιτικών, δε θα ζοριζόμασταν εμείς όταν κάνουμε εκδηλώσεις και συναυλίες. Όταν ξεπερνάς το φόβο γίνεσαι ελεύθερος άνθρωπος. Δεν έχεις να φοβηθείς τίποτα γιατί είσαι ο εαυτός σου. Γιατί η συνείδησή σου είναι καθαρή. Δεν κάνεις κάτι κακό. Μπορείς και κοιμάσαι ήσυχα. Όταν έχεις καθαρή συνείδηση και δυο ώρες να κοιμηθείς, νοιώθεις ότι κοιμήθηκες οκτάωρο. Ενώ ο άλλος που δεν έχει καθαρή τη συνείδησή του και δώδεκα ώρες να κοιμηθεί, και εικοσιτέσσερις ώρες να κοιμηθεί , κάτι τον τρώει, τον ενοχλεί.

Βλέπουμε νέα παιδιά, ευγενικά να είναι μπερδεμένα. Γιατί;

Υπάρχουν παιδιά που ήταν σε δημόσιο ελληνόφωνο σχολείο και τους φόρεσαν τη μαντίλα και το κοριτσάκι σταμάτησε να πηγαίνει στο σχολείο γιατί ντρεπόντανε.  Άλλο η γλώσσα, άλλο η καταπίεση, άλλο η Τουρκία και άλλο η θρησκεία. Και για τον Πομάκο είναι προνόμιο που ξέρει πολλές γλώσσες. Αν ήμασταν Τούρκοι δεν θα ξέραμε τόσες γλώσσες.  Πρόσφατα είχα περιήγηση στα πομακοχώρια 60 άτομα Τούρκους από την Κωνσταντινούπολη. Βγήκανε τέσσερα άτομα που ήτανε Πομάκοι, που μένανε στις Σαράντα Εκκλησιές, που είχανε φύγει το 1921 οι παππούδες τους και οι γιαγιάδες τους. Χάρηκαν πολύ και θα έρθουν πάλι για τις αποκριές.  Ο Πομάκος  χάρη στη γλώσσα του μπορεί να συνεννοηθεί και να καταλάβει και τα ρωσικά και τα βουλγαρικά και τα πολωνικά και τα σερβικά, όλες τις Βαλκανικές γλώσσες.  Όπου και να ταξιδέψει ξέρει τη γλώσσα. Πρόσφατα ήμασταν στη Βαρσοβία σε ένα συνέδριο και δεν χρειαζόταν να έχω μεταφραστή ή να ρωτήσω κάποιον. Περάσαμε πάρα πολύ ωραία. Αλλά κάποιος Τούρκος από ένα σύλλογο με απείλησε, κουνώντας μου το δάχτυλο. Μιλούσε τούρκικα και μου είπε: «Εσύ είσαι η Πομάκα;» Του λέω: «Ναι». Κάτι πήγε να μου πει για τα πολιτικά. Του λέω: «Δε γνωρίζω τα πολιτικά. Αν θέλεις να σου πω ένα τραγούδι, στα πομάκικα, να στο πω. Τα τουρκικά μου είναι σπαστά» . Αφού μίλησα στο συνέδριο, βγαίνει έξω και μου λέει: «Αυτό που είπες να ξέρεις ότι κάποια στιγμή θα το πληρώσεις». Το είδε αυτή που ήταν υπεύθυνη στο συνέδριο για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον κάλεσε.

Υπάρχει αισιοδοξία για το μέλλον;

Εννοείται. Είμαι αισιόδοξη. Η νεολαία κάποια στιγμή θα αντιδράσει. Τώρα τα μαζεύει. Όπως όταν έχουμε σπείρει ένα χωράφι που είναι πάρα πολύ ξεκούραστο απότομα βγάζει ρίζες, έτσι είναι και η νεολαία. Κάποια στιγμή θα γίνει ένα μπαμ και θα δεις το τι θα γίνει. Είμαι πάρα πολύ αισιόδοξη.

Η Εμινέ Μπουρουτζή είναι από τις λίγες φωνές που έχουν βγει να μιλήσουν για τα δικαιώματα της γυναίκας.

Μίλησα σαν Εμινέ, σαν γυναίκα. Εφόσον με βάση το νόμο υπάρχει ισότητα των δύο φύλων, η γυναίκα έχει δικαιώματα όπως έχει και ένας άνδρας.

Πρόσφατα έγινε ένα ταξίδι στην Αμερική

Έμεινε αξέχαστο αυτό το ταξίδι από τις 1-21 Μαΐου 2016. Περάσαμε πάρα πολύ ωραία. Πήγαμε σε πολλές κοινότητες. Τρεις κοινότητες μου έκαναν πολύ μεγάλη εντύπωση. Οι μουσουλμάνοι στην Αμερική δεν κάνουν αυτά που κάνουν εδώ. Το Κοράνι διδάσκεται σωστά, στα αγγλικά και στα αραβικά. Το δεύτερο πράγμα που μου έκανε εντύπωση: Πώς είναι δυνατόν; Οι Ινδιάνοι έχουν συλλαβική γλώσσα. Λίγες  λέξεις. Κι όμως γράφεται, μιλιέται. Έχω φέρει και βιβλίο. Κι εμείς εδώ πέρα που έχουμε έναν τόσο μεγάλο γλωσσικό πλούτο και δεν μπορούμε να τον περάσουμε στα παιδιά μας για να μην ξεχάσουνε την καταγωγή τους. Ποιοι είναι. Στην Αμερική έγινε συνάντηση πολλών γλωσσικών ομάδων. Για 19 μέρες έγιναν συναντήσεις σε διάφορα μέρη. Αναδείχθηκε η αξία που έχουν η μητρική γλώσσα, τα ήθη, τα έθιμα και η παράδοση.

Έγινε και μία συνάντηση με τον πρόεδρο Obama.

Μας δέχθηκε ο πρόεδρος Obama. Πήγαμε στο Λευκό Οίκο, ήπιαμε τσάι μαζί. Είναι πάρα πολύ καλός άνθρωπος. Ήταν ευγενέστατος. Ήταν μια μεγάλη τιμή. Για μένα ήταν ένα ταξίδι ζωής.  Όλες αυτές οι ασχολίες με εκπροσωπούν ως Πομάκα. Είμαι γνήσια Πομάκα. Αυτό από μόνο του έχει μία πολυπολιτισμική διάσταση.

Στο άμεσο μέλλον τι θα ήθελες περισσότερο να γίνει;

Σωστή δημόσια εκπαίδευση στα δημοτικά σχολεία στα πομακοχώρια. Το δεύτερο που θα ήθελα είναι να εκδοθεί το ηχητικό αρχείο του Πέτρου Θεοχαρίδη, ως ελάχιστος φόρος τιμής προς τον κύριο Πέτρο Θεοχαρίδη. Αυτό το αρχείο ανήκει σε μας αλλά το έχει εκείνος γιατί είχε την ευαισθησία και την αγάπη να καταγράψει τα τραγούδια μας. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πομάκων Ξάνθης τον τίμησε απονέμοντας  προς αυτόν τιμητική πλακέτα στις 19 Αυγούστου 2016. Θα ήθελα να μπορούσαμε να βρούμε χορηγούς για να κυκλοφορήσουν αυτά τα cd με τα πομάκικα τραγούδια. Θέλουμε η έκδοση να συνοδεύεται με ένα βιβλίο με τους στίχους των τραγουδιών στα ελληνικά και στα πομάκικα.  Θα ήθελα επίσης να τελειώσω το Λύκειο. Και κάποια στιγμή όλα να γίνονται χωρίς εμένα, η νεολαία να προχωράει κι εγώ να συνεχίσω να πραγματοποιήσω το όνειρό μου να γίνω δασκάλα.

agonas.gr