του κ. Πασχάλη Παλαβούζη

καθηγητή, ερευνητή της αεροπορικής ιστορίας 

Ιστορίες απαράμιλλης τόλμης και ανδρείας συνοδεύουν τις μάχες που έδωσαν Έλληνες και ξένοι αεροπόροι πετώντας από το Καζαβήτι της Θάσου τα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1916 – 1918). Ιστορίες που καταγράφηκαν ως θρύλοι στη συλλογική μνήμη των κατοίκων αυτού του νησιού. Περιστοιχισμένο από λιόδεντρα, δύο λόφους και το ψηλό Ψαριό στα νότια, το αεροδρόμιο του Καζαβητίου στις βορεινές ακτές της Θάσου δεν ήταν παρά «ένα κομμάτι γης μέσα στη θάλασσα», όπως το περιέγραψαν Άγγλοι αεροπόροι, ένα ανεμοδαρμένο – γι’ αυτό και επικίνδυνο – ακρωτήρι…

      Το αεροδρόμιο στο Καζαβήτι της Θάσου δημιουργήθηκε από τις δυνάμεις της Αντάντ (Αγγλία, Γαλλία) το Μάιο του 1916 με διπλό σκοπό. Πρώτο ζητούμενο ήταν ο έλεγχος των βουλγαροκρατούμενων ακτών της δυτικής Θράκης (αρχικά) και της ανατολικής Μακεδονίας (στη συνέχεια), ώστε να παρεμποδιστεί η δημιουργία εχθρικών ναυτικών βάσεων, οι οποίες θα απειλούσαν την κυριαρχία της Αντάντ στο βορειοανατολικό Αιγαίο. Δεύτερο ζητούμενο ήταν η παρενόχληση, έως και ακύρωση, της γραμμής εφοδιασμού Γερμανίας – Βουλγαρίας – Τουρκίας, ιδιαίτερα μετά τη διαμόρφωση του μετώπου του Στρυμόνα από το καλοκαίρι του 1916 κι έπειτα. Δηλαδή, το αεροδρόμιο στη Θάσο επρόκειτο να υπηρετήσει τις ανάγκες της Αντάντ, όπως αυτές διαμορφώθηκαν μετά τον Ιανουάριο του 1916, προσδίδοντας τακτικό πλεονέκτημα στην αντιπαράθεση με τις δυνάμεις των Κεντρικών Αυτοκρατοριών που έδρευαν (και συνεχώς ενισχύονταν) στα εδάφη της δυτικής Θράκης. Σε αυτά τα πλαίσια, τον Απρίλιο του 1917, το αεροδρόμιο αξιολογήθηκε από τον Άγγλο αντιναύαρχο Cecil Thursby ως «η πλέον σημαντική βάση στην ανατολική Μεσόγειο».  

      Μεταξύ των ετών 1916 και 1918, έζησαν στη Θάσο και πολέμησαν με ορμητήριο την αεροπορική της βάση εκατοντάδες άνδρες της Βρετανικής Κοινοπολιτείας αλλά και Γάλλοι υπήκοοι, φερμένοι από τα πέρατα του κόσμου, αριστοκράτες και «κοινοί θνητοί», με ένα και μοναδικό σκοπό: την ήττα του γερμανικού μιλιταρισμού και του βουλγαρικού εθνικισμού. Στην πολιτική τους ζωή κάποιοι από αυτούς ήταν καλλιτέχνες, κάποιοι αγρότες^. άλλοι πάλι, μηχανικοί κι επιστήμονες. Έσπευσαν να ανταποκριθούν στο κάλεσμα της πατρίδας – της δικής τους πατρίδας, εκπαιδεύτηκαν βιαστικά για τις ανάγκες του πολέμου, κατέκτησαν «επιτυχώς» την τρίτη διάσταση κι έλαβαν φύλλο πορείας για ένα άγνωστο νησί, το βορειότερο νησί στο καταγάλανο Αιγαίο. Οι περισσότεροι από αυτούς στα είκοσι τους χρόνια. Κάποιοι δε γύρισαν ποτέ πίσω στις πατρίδες τους και στα αγαπημένα τους πρόσωπα. Έπεσαν στο βωμό του καθήκοντος «εν υπηρεσία».

      Δεν ήταν, όμως, μόνο οι ξένοι αεροπόροι που έδρασαν στη Θάσο τα ταραγμένα και δύσκολα εκείνα χρόνια. Η ανεμπόδιστη κατάκτηση της ανατολικής Μακεδονίας από τους Βούλγαρους τον Αύγουστο του 1916 προκάλεσε κύμα αγανάκτησης στο σώμα των Ελλήνων αξιωματικών. Κάποιοι από αυτούς, μη δεχόμενοι να παραμένουν αδρανείς μπροστά στο δράμα Ελλήνων αδελφών, έσπευσαν να προσχωρήσουν στο κίνημα της Εθνικής Αμύνης. Ανάμεσα τους ήταν οι περισσότεροι αξιωματικοί του Ναυτικού Αεροπορικού Σώματος. Προσφέρθηκαν εθελοντικά να πυκνώσουν τις τάξεις των αεροπόρων της Αντάντ στη Θάσο, έχοντας ως μοναδικό σκοπό την εκδίωξη του Βούλγαρου εισβολέα από τα εδάφη της ανατολικής Μακεδονίας. Με αρχηγό τον αδιαμφισβήτητο ηγέτη – αεροπόρο, υποπλοίαρχο (Ι) Αριστείδη Μωραϊτίνη, διακρίθηκαν σε όλα τα είδη των αποστολών, ισάξια με τους ξένους συναδέλφους τους. Στη Θάσο σημειώθηκε η πρώτη απώλεια Έλληνα αεροπόρου κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου. Ο ανθυποπλοίαρχος (Ι) Δημήτριος Αργυρόπουλος καταρρίφθηκε κι έχασε τη ζωή του κοντά στη Θασοπούλα σε μια αποστολή πυρπόλησης της εχθρικής σοδειάς στις 5 Ιουνίου 1917. Δεν θα ήταν υπερβολή αν κάποιος ισχυριζόταν πως στη Θάσο, κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αναγεννήθηκε και ανδρώθηκε το ελληνικό Ναυτικό Αεροπορικό Σώμα.

      Με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την ίδρυση του αεροδρομίου στη Θάσο, έχουν προγραμματιστεί για την 24η Ιουνίου 2016 από το Δήμο Θάσου και την Αεροπορική Λέσχη «Μωραϊτίνης Αριστείδης» μια σειρά εκδηλώσεων με τίτλο “Thasos 1st WW Aviators Golden Anniversary – Rebuilding History” προκειμένου να αποδοθούν οι οφειλόμενες τιμές στους πρωτοπόρους Έλληνες και ξένους αεροπόρους. Κορωνίδα των εκδηλώσεων θα αποτελέσει η ιστορική πτήση του εγγονού του πρώτου βρετανού αεροπόρου που κατόρθωσε να προσγειωθεί ασφαλώς στη Θάσο στις 30 Μαΐου 1916. Το αεροπλάνο που κατασκεύασε με περισσή φροντίδα κι επιμέλεια η ομάδα του David Bremner είναι πιστό αντίγραφο (μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια) του καταδιωκτικού Bristol Scout C με το οποίο πετούσε ο παππούς του, Francis Donald Bremner, το 1916.

Ο καταυλισμός των αεροπόρων στη Θάσο, ανάμεσα στα ελαιόδεντρα.

Αγγλικό καταδιωκτικό αεροσκάφος Bristol Scout C στη Θάσο.

Βομβαρδιστικό αεροσκάφος Henri Farman HF.27 στη Θάσο το καλοκαίρι του 1916. Φέρει σε κοιλιακό φορέα δύο βόμβες των 112 λιβρών.

Προετοιμασία για αναχώρηση ενός αγγλικού αεροσκάφους αναγνωρίσεως – διώξεως Nieuport 12. Θάσος, καλοκαίρι 1916.

Όλες οι φωτογρφίες ανήκουν στο Αρχείο του Πασχάλη Παλαβούζη