Η 1η Απριλίου είναι η μέρα γνωστή για τα ψέματα της. Το περίεργο αυτό έθιμο, στηρίζεται στη δοξασία ότι όποιος καταφέρει με το ψέμα του να κοροϊδέψει τον άλλον, θα έχει καλή τύχη.

Πώς ξεκίνησε το έθιμο

Μία εκδοχή θέλει τα ψέματα της Πρωταπριλιάς να είναι ένα έθιμο που μας έχει έρθει από τους Κέλτες.

Ο λαός αυτός της βορειοδυτικής Ευρώπης, φημίζονταν για τις ικανότητές του στο ψάρεμα. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου, αν και εκείνη την εποχή τα ψάρια πιάνονται δύσκολα. Έτσι, οι ψαράδες έλεγαν ψέματα σχετικά με το πόσα ψάρια έχουν πιάσει, συνήθεια που με τα χρόνια μετατράπηκε σε έθιμο.

Η δεύτερη εκδοχή, θέλει το έθιμο να έχει έρθει από τη Γαλλία του 16ου αιώνα. Τον Μεσαίωνα οι Γάλλοι γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά την 1η Απριλίου, λόγω του Πάσχα. Το 1560 ή το 1564 ο βασιλιάς Κάρολος Θ’ μετέθεσε την αρχή του έτους από την 1η Απριλίου στην 1η Ιανουαρίου για να συμβαδίζει η χώρα του ημερολογιακά με τις άλλες χώρες. Η αλλαγή αυτή δημιούργησε προβλήματα στο λαό, καθώς ό,τι έχει σχέση με την οργάνωση του χρόνου δημιουργεί συναισθηματικές φορτίσεις και αντιδράσεις. Όσοι, λοιπόν, από τους υπηκόους του βασιλιά αποδέχτηκαν την ημερολογιακή αλλαγή πείραζαν εκείνους που συνέχιζαν να τηρούν την παλιά πρωτοχρονιά (1η Απριλίου), λέγοντάς τους περιπαικτικά ψέματα ή κάνοντάς τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα.

Από τους Κέλτες και τους Γάλλους το έθιμο μεταλαμπαδεύτηκε σ’ όλο τον κόσμο, με προεξάρχουσες τις εφημερίδες στις αρχές του 20ου αιώνα και στη συνέχεια τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης, που συχνά μεταδίδουν πολύ επιτυχημένες ειδήσεις – φάρσες.

Το έθιμο και στην Ελλάδα

Με την εξάπλωση του ίντερνετ η Πρωταπριλιά έχει γίνει πλέον καθημερινή συνήθεια. Τα λεγόμενα «hoax» είναι οι πιο συνηθισμένες διαδικτυακές φάρσες. Πρόκειται για κατασκευασμένες ιστορίες με περίτεχνο τρόπο που μπορούν να ξεγελάσουν ακόμη κι ένα γνώστη του θέματος, το οποίο πραγματεύονται.

Το έθιμο δεν άργησε να έρθει στην Ελλάδα, όπου κάθε χρόνο παραδοσιακά την 1η Απριλίου λέμε αθώα ψέματα για να ξεγελάσουμε το θύμα μας.

Σε κάποιες περιοχές θεωρούν πως όποιος καταφέρει να ξεγελάσει τον άλλο με τα ψέματά του θα έχει την τύχη με το μέρος του ενώ αντίθετα όποιος την «πατήσει» και ξεγελαστεί με ψέματα εκτιμάται ότι θα έχει γρουσουζιά.

Στον ελληνικό χώρο το έθιμο πρέπει να ήταν γνωστό από την εποχή των Σταυροφοριών. Η συνήθεια να λένε ψέματα δεν είναι άγνωστη στην Ελλάδα. Μάλιστα, αποτελεί, όπως υποστηρίζει ο λαογράφος Γεώργιος Μέγας, συνήθη μηχανισμό στην προσπάθεια εξασφάλισης της επιτυχίας μιας μαγικής ενέργειας ή ενός δύσκολου έργου, βάσει της αντίληψης ότι η ψευδολογία ξεγελά και εμποδίζει τις βλαπτικές δυνάμεις. Και το ψέμα της Πρωταπριλιάς είναι «ένα σκόπιμο ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την αγροτική παραγωγή», σύμφωνα με το λαογράφο Δημήτριο Λουκάτο.