Γράφει ο Θόδωρος Θεοδωρίδης

Η Καβάλα υπήρξε το «φιλέτο» που διεκδικούσαν πεισματικά οι Βούλγαροι μετά το τέλος του Β’ Βαλκανικού πολέμου. Αν και ηττημένοι, επέμεναν για την Καβάλα διότι πέρα από το χρυσάφι του καπνού που διέθετε η πόλη, ήταν και ένα πολυπόθητο, κοσμοπολίτικο λιμάνι – έξοδος στο Αιγαίο.
Λυσσαλέα λοιπόν επέμεναν για την Καβάλα έχοντας μάλιστα και τη φανερή στήριξη της Ρωσίας, της Αυστρίας και της Ιταλίας ενώ Αγγλία και Γαλλία σφύριζαν αδιάφορα, κρατώντας μια ένοχη ουδετερότητα στο θέμα αυτό.
Ωστόσο την ύστατη στιγμή, με παρέμβαση του Κάιζερ Γουλιέλμου Β’ της Γερμανίας, που ήταν κουνιάδος τού τότε βασιλιά Κωνσταντίνου (η βασίλισσα Σοφία ήταν αδελφή του Γερμανού αυτοκράτορα), η Καβάλα εντάχθηκε στο Ελληνικό κράτος με την συνθήκη του Βουκουρεστίου που εκ μέρους της Ελλάδας υπέγραψε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, στα τέλη Ιουλίου του 1913.
Είχε προηγηθεί τηλεγράφημα της Σοφίας στον αδελφό της Γουλιέλμο τον Β’ που ανέφερε συγκεκριμένα:

«Ο Τίνος (Σ.Σ. ο βασιλιάς Κωνσταντίνος) μου ετηλεγράφησεν αυτήν την στιγμήν με την παράκλησιν να σου γνωστοποιήσω ότι θα ήτο πολύ σπουδαίον δι’ ημάς, εάν ήθελες, δια μιάς συστάσεως, να επηρεάσης τον Βασιλέα της Ρουμανίας όπως δεχθή τα αιτήματα της Ελλάδος όσον αφορά την Καβάλλαν. Σε παρακαλώ να συγχωρήσεις εκ των προτέρων το διάβημα τούτο, το οποίον δικαιολογεί η σπουδαιότητα του. Σοφία»

Από την άλλη πλευρά ο Βενιζέλος που ήταν επικεφαλής της διαπραγματευτικής ομάδας στο Βουκουρέστι κρατούσε μια περίεργη στάση.
Αποκαλυπτικός των προθέσεων και της «ζέσης» με την οποία αντιμετώπισε το θέμα της Καβάλας στο Βουκουρέστι ο Βενιζέλος, είναι και ο βούλγαρος πρέσβης στην Αγία Πετρούπολη Μαντζάροφ. Στις 8 Μαρτίου 1915 δημοσιεύεται στην εφημερίδα «Εμπρός» της Αθήνας μακροσκελέστατη συνέντευξη του Μαντζάροφ στον απεσταλμένο της εφημερίδας. Σε σχετική ερώτηση του Έλληνα δημοσιογράφου ο Βούλγαρος διπλωμάτης απαντά χωρίς περιστροφές:

«…Φρονώ ότι ο κ. Βενιζέλος όστις αναμφισβητήτως είναι μέγας πολιτικός ανήρ, δεν ώφειλε να επιμείνη όπως η Δράμα και η Καβάλλα περιληφθούν εις το Ελληνικόν έδαφος. Δύναμαι μάλιστα να σας διαβεβαιώσω ότι κατ’ ασφαλείς πληροφορίες δεν επέμεινε τόσον ο κ. Βενιζέλος όσον ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος, όστις δια τηλεγραφήματος του επέμενεν επί της ανάγκης όπως τα εν λόγω μέρη συμπεριληφθούν εις τα νέα Ελληνικά εδάφη…»

Τέλος πάντων, εύκολα ή δύσκολα, η Καβάλα εντάχθηκε τελικά στο Ελληνικό κράτος με μια συνθήκη που εκ μέρους της χώρας μας υπέγραψε ο τότε πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος.
Ωστόσο ενάμισι χρόνο αργότερα και ενώ στο μεταξύ το καλοκαίρι του 1914 είχε ξεσπάσει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο ίδιος αυτός άνθρωπος, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, επιχείρησε να παραχωρήσει την Καβάλα στην Βουλγαρία.
Οι Άγγλοι, γνωρίζοντας τον μεγαλοϊδεατισμό του και τον κρυφό του πόθο να βάλει πόδι στη Σμύρνη, του έταξαν σημαντικότατα εδαφικά ανταλλάγματα στην ακτή της Ιωνίας αν η Ελλάς παραχωρούσε την Καβάλα στη Βουλγαρία ώστε να προσελκυσθεί η χώρα αυτή με τον πιο οργανωμένο στρατό στα Βαλκάνια εκείνη την εποχή, στις τάξεις της Αντάντ και εναντίον των Γερμανών ή έστω να κρατήσει μια ουδετερότητα.
Ο Βενιζέλος άρπαξε την ευκαιρία και με τρία αλλεπάλληλα υπομνήματά του εντός σαράντα ημερών προς τον βασιλιά Κωνσταντίνο (Ιανουάριος – Φεβρουάριος 1915), επέμενε πιεστικά να παραχωρηθεί η Καβάλα στη Βουλγαρία.
Έγραφε συγκεκριμένα:

11 Ιανουαρίου 1915
«…Αλλ’ αν αι παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος, δεν θα εδίσταζα, όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις, να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας, όπως διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης Ελλάδος, περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τας χώρας, εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα αυτού ιστορίαν…»

17 Ιανουαρίου 1915
«Η παραχώρησις της Καβάλας (Σ.Σ. προς την Βουλγαρίαν) είναι βεβαίως θυσία οδυνηροτάτη, αισθάνομαι δε αίσθημα βαθυτάτου ψυχικού άλγους εισηγούμενος αυτήν. Αλλά δε διστάζω να την προτείνω, ευθύς ως λάβω υπ΄ όψιν τίνα εθνικά ανταλλάγματα πρόκειται να εξασφαλισθώσι δια της θυσίας ταύτης. Έχω το αίσθημα ότι αι παραχωρήσεις εν Μικρά Ασία, ων εισηγητής εγένετο ο σερ Έδουαρδ Γκρέυ (Σ.Σ. υπουργός Εξωτερικών της Μεγάλης Βρεττανίας), δύνανται, αν μάλιστα υποβληθώμεν εις θυσίας προς την Βουλγαρίαν, να λάβωσιν έκτασιν τοιαύτην, ώστε εις την εκ των νικηφόρων πολέμων προελθούσαν διπλήν Ελλάδα να προστεθή άλλη μία εξ ίσου μεγάλη – και όχι βεβαίως ολιγώτερον πλουσία Ελλάς».

Ο Κωνσταντίνος φάνηκε να κάμπτεται από την επιμονή του Βενιζέλου ωστόσο λόγοι άλλοι που δεν έχει σημασία να αναφερθούν εδώ, απέτρεψαν την τελευταία στιγμή την παραχώρηση της Καβάλας στη Βουλγαρία. Η διάσταση όμως αυτή στο θέμα της Καβάλας, μεταξύ Βενιζέλου και Κωνσταντίνου ήταν η απαρχή του Εθνικού Διχασμού όπως παραδέχονται Έλληνες και ξένοι ιστορικοί.
Αργότερα, η Καβάλα ξέχασε αυτή την δραματική για την ίδια σελίδα της ιστορίας.
Η στυγνή Βουλγαρική Κατοχή 1916-1918, αποδεκάτισε τον πληθυσμό της του οποίου μάλιστα η σύσταση άλλαξε τελείως και με την εγκατάσταση 25.000 περίπου προσφύγων το 1922 -1923 οι οποίοι λάτρευαν τον Βενιζέλο. Κι έτσι η πόλη τίμησε τον μεγάλο Κρητικό πολιτικό δίνοντας το όνομά του σε μία μεγάλη σε μήκος και κεντρικότατη οδό. Και όχι μόνον αυτό. Αλλά στις αρχές Νοεμβρίου του 1929 που ο Βενιζέλος επισκέφτηκε την Καβάλα ως πρωθυπουργός για να εγκαινιάσει μεγάλα έργα στο λιμάνι, το δημοτικό συμβούλιο της Καβάλας, μετά από πρόταση του τότε δημάρχου Κλεάνθη Τερμεντζή, τον ανακήρυξε ομοφώνως επίτιμο πολίτη της πόλης με ψήφισμα που συνόψιζε στο τέλος τα εξής:

«…Το Δημοτικόν Συμβούλιον ασμένως υιοθετούν την πρότασιν ταύτην του κ. Δημάρχου,
Αποφαίνεται ομοφώνως:
Ανακηρύσσει παμψηφεί τον Κον ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ (Πρωθυπουργόν της Ελλάδος) ΕΠΙΤΙΜΟΝ ΠΟΛΙΤΗΝ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΚΑΒΑΛΛΑΣ ως ελάχιστον δείγμαν της προς Αυτόν μεγάλης αγάπης και τιμής της πόλεως, δια τα υπέρ αυτής πατρικά αισθήματα και εξαιρετικόν ενδιαφέρον Του εν τη εν γένει προαγωγή και εξυπηρετήσει των συμφερόντων της…)

Για φαντάσου, τα «υπέρ της Καβάλας πατρικά αισθήματα» του Βενιζέλου και «η εν γένει προαγωγή και εξυπηρέτηση των συμφερόντων της…»!!!
Σήμερα ο Δήμος Καβάλας και η Κρητική Αδελφότητα Καβάλας επεκτείνουν και επαυξάνουν τις τιμητικές διακρίσεις στον Βενιζέλο με τα αποκαλυπτήρια της προτομής του στον δημοτικό κήπο.
Άντε και ανδριάντα τώρα…