γράφει ο Κώστας Παπακοσμάς

Η Καβάλα τιμά την απελευθέρωσή της και γιορτάζει 112 χρόνια ελευθερίας. Οι μνήμες επιστρέφουν στον Ιούνιο του 1913, όταν ο ελληνικός στόλος, με ηγετικό ρόλο το θρυλικό θωρηκτό «Αβέρωφ», απελευθέρωσε αυτή τη γωνιά της Μακεδονίας από τον βουλγαρικό ζυγό.

Από τότε πέρασαν πάνω από έναν αιώνα. Χρόνια δύσκολα και σκοτεινά, αλλά και χρόνια προόδου, ελπίδας και δημιουργίας. Η πόλη, που στις αρχές του 20ού αιώνα ήταν περιορισμένη γύρω από το ιστορικό φρούριο, μεγάλωσε, απλώθηκε και έγινε το οικονομικό, πολιτιστικό και διοικητικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής.

Η Καβάλα στον Μακεδονικό Αγώνα

Στις αρχές του περασμένου αιώνα, η Καβάλα ανθούσε οικονομικά, κυρίως χάρη στην καπνοβιομηχανία. Παράλληλα, οι Έλληνες κάτοικοι, με ανυποχώρητο εθνικό φρόνημα, συμμετείχαν ενεργά στον Μακεδονικό Αγώνα και αντιστάθηκαν στη βουλγαρική προπαγάνδα των κομιτατζήδων. Το ελληνικό προξενείο, παράλληλα με τον πνευματικό και εθνικό αγώνα, προετοίμαζε τον πληθυσμό για την πολυπόθητη ημέρα της απελευθέρωσης.

Ο ζυγός των Βουλγάρων

Τον Οκτώβριο του 1912, οι Βούλγαροι εκμεταλλευόμενοι την κατάρρευση της Οθωμανικής κυριαρχίας, εισέβαλαν στην Καβάλα χωρίς αντίσταση από τους Τούρκους. Όμως δεν έφεραν απελευθέρωση – έφεραν καταπίεση, διώξεις και εκφοβισμό του ελληνικού πληθυσμού. Ο βουλγαρικός ζυγός ήταν σύντομος αλλά βάναυσος. Η ελληνική ελπίδα, ωστόσο, δεν έσβησε.

Ο στόλος φέρνει τη λύτρωση

Με ορμητήριο την απελευθερωμένη Θάσο, ο ελληνικός στόλος περιπολούσε στον κόλπο της Καβάλας. Το καλοκαίρι του 1913, εν μέσω του Β’ Βαλκανικού Πολέμου, η Ελλάδα αποφασίζει να απελευθερώσει την Καβάλα. Με σχέδιο παραπλάνησης και επίδειξης δύναμης, το ελληνικό ναυτικό, υπό τη διοίκηση του Παύλου Κουντουριώτη, αναγκάζει τους Βούλγαρους να εγκαταλείψουν την πόλη.

Η αποχώρησή τους συνοδεύτηκε από πράξεις εκδίκησης και καταστροφής, αλλά και με την ομηρία επιφανών κατοίκων της Καβάλας. Όμως η ελληνική σημαία υψώνεται ξανά στην πόλη, και το νέο κεφάλαιο της ιστορίας της ξεκινά.

Το σήμερα

Σήμερα, η Καβάλα αποτίει φόρο τιμής στους ήρωες και στους ανώνυμους αγωνιστές της ελευθερίας. Σε μια εποχή όπου οι ιστορικές αλήθειες συχνά αμφισβητούνται ή λησμονούνται, η Καβάλα διατηρεί τη μνήμη ζωντανή και την καθιστά φάρο για τις επόμενες γενιές.

Η ελευθερία δεν ήταν ποτέ δεδομένη. Κερδήθηκε με αίμα, θυσίες και πίστη. Και αυτή η ελευθερία αξίζει να τιμάται κάθε Ιούνιο, όχι μόνο με τελετές, αλλά με βαθύ στοχασμό και ευθύνη για το παρόν και το μέλλον της πόλης και της πατρίδας.

Ο Ιούνιος του 1913 δεν ήταν απλώς ένας καλοκαιρινός μήνας για τη Μακεδονία. Ήταν ο μήνας της λύτρωσης. Η Καβάλα και η γύρω περιοχή ένιωσαν την πνοή της ελευθερίας, μετά από αιώνες ξένης κυριαρχίας και καταπίεσης. Ήταν η αρχή μιας νέας εποχής, μιας ιστορικής τομής που έμελλε να αλλάξει το ρου της τοπικής και εθνικής ιστορίας.

Η σκλαβιά και οι σκοτεινές μέρες πριν την απελευθέρωση

Η Οθωμανική κυριαρχία πλησίαζε στο τέλος της, όμως οι τελευταίοι της μήνες δεν ήταν λιγότερο σκληροί. Οι Νεότουρκοι προσπαθούσαν να δώσουν ένα νέο “συνταγματικό” πρόσωπο, όμως η βία και ο αυταρχισμός δεν υποχωρούσαν. Την κατάσταση ήρθε να επιδεινώσει η έλευση των Βουλγάρων το φθινόπωρο του 1912. Οι πρώην σύμμαχοι των Ελλήνων στους Βαλκανικούς πολέμους μετατράπηκαν σε σκληρούς κατακτητές. Στόχος τους ήταν ξεκάθαρος: η αλλοίωση του ελληνικού πληθυσμού μέσω διώξεων και εκφοβισμού.

Η στρατηγική αποχώρηση των Βουλγάρων

Το καλοκαίρι του 1913, οι Βούλγαροι περίμεναν την επίθεση του ελληνικού στρατού δια θαλάσσης, καθώς το Πολεμικό Ναυτικό κυριαρχούσε στο Αιγαίο. Πυροβόλα από το όρος Σύμβολο στόχευαν τα ελληνικά πλοία, χωρίς όμως επιτυχία, καθώς ο ελληνικός στόλος απαντούσε με σφοδρά πυρά.

Την ίδια στιγμή, τα ελληνικά στρατεύματα προέλαυναν από τα χερσαία περάσματα του Στρυμόνα και του Παγγαίου, υποχρεώνοντας τις βουλγαρικές δυνάμεις να συμπτυχθούν. Ο στόλος αγκυροβόλησε στη Θάσο, ενώ στην Καβάλα κυκλοφορούσαν φήμες για απόβαση χιλιάδων Ελλήνων στρατιωτών.

Το στρατήγημα του Κουντουριώτη

Ο Στόλαρχος Παύλος Κουντουριώτης, επιβαίνοντας στο θρυλικό θωρηκτό «Αβέρωφ», εφάρμοσε ένα ευφυές σχέδιο παραπλάνησης. Άδεια μεταγωγικά πλοία εμφανίζονταν τη νύχτα στον κόλπο της Καβάλας, ανταλλάσσοντας σκόπιμα σήματα με τα πολεμικά πλοία, δίνοντας την εντύπωση προετοιμασίας μαζικής απόβασης. Το αντιτορπιλικό «Ύδρα» σκηνοθέτησε απόβαση ανατολικά της πόλης, προκαλώντας πανικό στους Βουλγάρους.

Αντιλαμβανόμενοι τον επερχόμενο εγκλωβισμό, οι Βούλγαροι αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την πόλη, παίρνοντας μαζί τους ως ομήρους τους προκρίτους της Καβάλας και τον επίσκοπο Μυρέων Αθανάσιο, επιχειρώντας να τους χρησιμοποιήσουν ως ανθρώπινες ασπίδες.

Η αναγέννηση της Καβάλας

Με την αποχώρηση των Βουλγάρων, η Καβάλα ανέπνευσε. Η πόλη γύρισε σελίδα και μπήκε στο ελεύθερο ελληνικό κράτος. Οι εικόνες εκείνων των ημερών, με τα πλοία του στόλου στον κόλπο, την Οδό Ομονοίας γεμάτη συγκίνηση, και τη μορφή του επισκόπου Αθανασίου, έμειναν ανεξίτηλες στην ιστορική μνήμη.